भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेचे माजी प्रमुख (इस्रो) आणि आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे शास्त्रज्ञ डॉ. यू. आर. राव यांचे सोमवारी पहाटे बंगळुरूमध्ये निधन झाले. ते ८५ वर्षांचे होते. हृदयाच्या व्याधीमुळे काही दिवसांपूर्वी त्यांना रूग्णालयात दाखल करण्यात आले होते. तेव्हापासून त्यांच्यावर उपचार सुरू होते. अखेर आज पहाटे २.३० वाजता त्यांची प्राणज्योत मालवली. भारताचा पहिला उपग्रह असलेल्या 'आर्यभट्ट'च्या निर्मितीत राव यांचे मोठे योगदान होते. उडुपी रामचंद्र राव यांचा जन्म कर्नाटकातील दक्षिण कॅनरा जिल्हय़ातील अदमारू या खेडेगावात झाला होता. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण म्हैसूरमध्ये पूर्ण झाले. त्यानंतर मद्रासला विज्ञानात पदवी, बनारस हिंदू विद्यापीठातून पदव्युत्तर पदवी व गुजरात विद्यापीठातून त्यांनी पीएच.डी. पर्यंतचे शिक्षण पूर्ण केले. नंतर ते अवकाशयानांच्या अभ्यासासाठी अमेरिकेला गेले. अमेरिकेतील एमआयटी संस्थेत शिक्षण घेतल्यानंतर डलास येथील टेक्सास विद्यापीठात अध्यापन केले. १९६६ मध्ये भारतात परत येऊन अहमदाबादच्या फिजिकल रीसर्च लॅबोटरीत ते संशोधन करू लागले. तेथे डॉ. विक्रम साराभाई यांचे मार्गदर्शन त्यांना लाभले. देशाने पहिला आर्यभट्ट हा उपग्रह सोडला तेव्हापासून सुरू झालेली त्यांची अवकाश संशोधनातील कारकीर्द ठळकपणे नजरेत भरणारी आहे. डॉ. साराभाई व डॉ. होमी भाभा यांचा वारसा त्यांनी खऱ्या अर्थाने पुढे नेला. पहिला उपग्रह सोडण्याचा प्रस्ताव त्या वेळच्या पंतप्रधान इंदिरा गांधींपुढे मांडला गेला, तेव्हा त्यांनी डॉ. राव यांना विचारले, उपग्रहाला पैसे किती लागतील, त्यावर राव यांनी तीन कोटी सांगितले. इंदिराजींनी लगेच होकारही दिला. त्या वेळी मनमोहन सिंग नुकतेच अर्थसचिव झाले होते. त्यांनी त्यांच्या कारकीर्दीत जो पहिला प्रकल्प मंजूर केला तो आर्यभट्ट उपग्रहाचा. परवडणारी घरे अजून दृष्टिपथात नसली तरी अलीकडे भारताने ४५० कोटी रुपयांतील परवडणारी मंगळ मोहीम राबवली व फत्तेही केली. त्याच्या पडद्यामागचे सूत्रधार डॉ. रावच होते. या मंगळ मोहिमेची घोषणा मनमोहन सिंग यांनी केली तेव्हा ते पंतप्रधान होते. २०१३ मध्ये वॉशिंग्टन येथे ‘सॅटेलाइट हॉल ऑफ फेम ऑफ द सोसायटी ऑफ सॅटेलाइट प्रोफेशनल्स इंटरनॅशनल’ या संस्थेत समावेश झालेले ते पहिले भारतीय आहेत. १९८४ ते १९९४ या काळात त्यांनी देशाच्या अवकाश कार्यक्रमाचे नेतृत्व केले. दहा वर्षे ते अवकाश खात्याचे सचिव व इस्रोचे अध्यक्ष होते. ‘आर्यभट्ट’नंतर त्यांच्या नेतृत्वाखाली 'भास्कर', 'अॅपल', 'रोहिणी', 'इन्सॅट' आदी श्रेणींचे किमान वीस उपग्रह तयार झाले. 'पद्मविभूषण', इंटरनॅशनल अॅकॅडमी ऑफ अॅस्ट्रॉनॉटिक्सचा 'थिओडोर व्हान करमान पुरस्कार', 'युरी गागारिन पुरस्कार' असे असंख्य पुरस्कारही त्यांना मिळाले आहेत.
