मैत्र हिरवाईचे बाल्कनी हा शब्द सदनिकेशी जोडला तर तो जास्त उठून दिसतो. बाल्कनी म्हणजेच सज्जा. पूर्वी राजमहालास असे अनेक सज्जे असत आणि त्यांचा उपयोग राजघराण्यातील स्त्रिया दरबारातील विविध समारंभ अथवा बाहेरच्या मिरवणुका पाहण्यासाठी करत. बाल्कनीमध्ये बागनिर्मितीचा प्रयोग प्रथम फ्रेंच लोकांनी केला. पॅरिस शहरात आजही अशा हजारो बाल्कनीमधील बागा प्रवाशांना खुणावत असतात. युरोपमधील अनेक देशांचे हे वैशिष्टय़च आहे. आपल्याकडेसुद्धा ही संकल्पना छानच रुजलेली आढळते. सध्याच्या काळात बहुतेक सदनिकांना एक तरी बाल्कनी असतेच. एकापेक्षा जास्त बाल्कनी असणारे खरंच भाग्यवान म्हणावेत.बाल्कनीमध्ये बाग करण्यापूर्वी तेथे असलेली उपलब्ध जागा, हवा, उजेड, सूर्यप्रकाश आणि आद्र्रता योग्य आहे का हे पाहावे. अरुंद बाल्कनीमधील बाग आनंदापेक्षा अडचण ठरण्याचीच जास्त शक्यता आहे. बाग ही १/३ जागेपेक्षा मोठी असू नये. कुंडय़ांचा आकार मध्यम असावा. संख्या मर्यादित व त्यांच्यामध्ये थोडे अंतर असावे. प्लॅस्टिक अथवा पत्र्याचे डबे बागेस बेढब स्वरूप आणतात. बाल्कनीमध्ये भरपूर सूर्यप्रकाश असेल तर विविध रंगांचे गुलाब, सदाफुली, गुलबक्षीसारखी विविध फुलझाडे लावावीत. अशा ठिकाणी रंगीत पाने असणारी छोटी झाडेसुद्धा शोभिवंत दिसतात. सूर्यप्रकाश कमी आणि उजेड खूप असेल तर सावलीत वाढणारी कुंडीतील शोभेची हिरवी पाने असणाऱ्या झाडांना प्राधान्य द्यावे. मात्र प्रकाश अतिशय कमी असेल तर बागेची संकल्पना टाळलेली बरी, कारण अशा ठिकाणी झाडांच्या कुंडय़ा ठेवणे म्हणजे डासांना आमंत्रणच.सध्या नवीन इमारतीमध्ये काचेचा वापर वाढत आहे आणि बाल्कनीसुद्धा त्यास अपवाद नाही. काचेमुळे इमारतीचे सौंदर्य वाढते पण त्याचबरोबर उष्णतासुद्धा. अशा वेळी फुलझाडांच्या कुंडय़ांऐवजी टांगती िशकाळीच (हँिगग बास्केट्स) तेथे छान शोभून दिसतात. बाल्कनीमध्ये कॅक्टस किंवा तत्सम काटेरी वनस्पती टाळाव्यात. कट्टय़ास बाहेरच्या अथवा आतल्या बाजूने तारांचे ब्रॅकेट लावून त्यात लहान शोभिवंत कुंडय़ा ठेवता येऊ शकतात. त्याचबरोबर बाल्कनीच्या आकाराचीच जाड तार बांधून त्यावर सुंदर असा कृष्णकमळाचा अथवा गोकर्णाचा वेल सोडला तर बाल्कनी भरून गेल्यासारखी वाटते. वृक्षकुळातील वनस्पती शक्यतो कुंडीमध्ये लावू नयेत. मात्र, गृहसंकुलाच्या बागेमध्ये त्यांचा प्रवेश नक्की असेल. तर असा प्रयोग जरूर करावा. बाल्कनीत पडणारा पानांचा कचरा परत त्याच कुंडीमध्ये टाकावा त्यामुळे झाडांना खत तर मिळतेच, पण त्याचबरोबर पाण्याचीही बचत होते. बाल्कनीतील बागेसाठी सिव्हिल काम करू नये. योग्य झाडांची आणि कुंडय़ांची निवड करण्यासाठी आता शहरातील मॉलमध्ये गार्डन सेंटर उपलब्ध आहेत, त्याचबरोबर रोपवाटिकासुद्धा. खरेदीसाठी योग्य मार्गदर्शन येथे सहज मिळू शकते. कुंडय़ांना पाणी घालण्यासाठी लहान झारीचा वापर करावा, पण खालच्या मजल्यावरील लोकांना त्रास होणार नाही याचीही काळजी घ्यावी. आवश्यकतेपेक्षा जास्त पाणी िभतीवर मातीचे ओघळ घेऊन उतरते. पाणी शक्यतो सकाळी घालावे आणि तेसुद्धा मोजकेच. बाल्कनीमधील बगीचा आणि डासांची उत्पत्ती कमी करण्यासाठी तेथे तुळस, गवती चहा, जिरॅनियम अशा सुगंधी वनस्पतींच्या ३-४ कुंडय़ा जरूर ठेवाव्यात. झाडांवर रोग दिसल्यास ते पान अथवा फांदी त्वरित कापून बंद कचराकुंडीत टाकावी. कुंडय़ांसाठी कुजलेले खत अथवा गांडूळखत उत्तम. घरच्या बागेत रासायनिक खते आणि कीटकनाशक अजिबात वापरू नयेत. बाल्कनी गार्डनची सुंदरता इमारतींच्या परिसरातून चालताना छान अनुभवता येते. बागेची निर्मिती पहिल्या मजल्यावर टाळावी, कारण तेथे खाली खेळणाऱ्या मुलांचा आणि रहदारीचा उपद्रव होऊ शकतो. कुंडय़ांतील झाडांची नावे घरातील व्यक्तींना माहीत असावीत. घरी येणाऱ्या पाहुण्यांना, मित्रमंडळींना ही छोटी बाग आवर्जून दाखवावी आणि आपणसुद्धा घरी त्याचा आस्वाद घ्यावा. सोबत आदानप्रदानही असावे. बाल्कनी गार्डनचे नियोजन आणि काळजी घेण्याच्या प्रक्रियेमध्ये संपूर्ण कुटुंबाचा विशेषत: घरातील मुलांचा एकत्र सहभाग फार महत्त्वाचा आहे. जेवणाच्या टेबलावर अशा बागेबद्दलची थोडी चर्चा स्वादिष्ट जेवणाचा आनंद द्विगुणित करते. वनस्पती नि:शब्द असल्या तरी तुमच्या प्रेमळ स्पर्शास हसून छान प्रतिसाद देतात. मात्र, त्यांचे ते अदृश्य हास्य अनुभवण्यासाठी तुम्हास त्यांचा तेवढा निकट सहवास हवा.
