व्यवस्थापनशास्त्रात ‘एटी ट्वेंटी रूल’ या नावाने ओळखला जाणारा एक सिद्धांत प्रसिद्ध आहे. कोणत्याही संचात (सेट ऑफ पॅरामीटर्स) ८० टक्के आणि २० टक्के यांच्यात सहसंबंध असतो. जसे एखाद्या कंपनीची ८० टक्के विक्री २० टक्के ग्राहकांना होत असते. हाच नियम म्युच्युअल फंड उद्योगाला लागू पडतो. पहिल्या पाच फंड घराण्यांकडे ६५ टक्के तर शीर्ष १० फंड घराण्यांकडे ८५ टक्के मालमत्तेचे ध्रुवीकरण झालेले दिसते. मागील दहा वर्षांत ‘सेबी’ला चार अध्यक्ष लाभले. या चारही अध्यक्षांनी वेगवेगळ्या मंचावरून या ध्रुवीकरणाबद्दल चिंता व्यक्त केली आहे. सेबीने आखलेल्या वेगवेगळ्या धोरणाच्या मागे कुठेतरी मालमत्तेचे विकेंद्रीकरण व्हावे हा हेतू होता. प्रत्यक्षात फंड मालमत्ता अव्वल पाच फंड घराण्यांमध्ये अधिकाधिक केंद्रित झाल्याचे दिसून येते. मागील सात-आठ वर्षे या फंड घराण्यांच्या वेगवेगळ्या फंड गटातील फंडांची कामगिरी अत्यंत सुमार राहिली असून या फंड घराण्यांचे फंड मानदंडाइतका परतावा देण्यातही अयशस्वी ठरलेले दिसतात. ‘एचडीएफसी टॉप १००’चे उदाहरण घेऊ. मागील दहा वर्षांत ‘एचडीएफसी टॉप १००’ हा फंड गुंतवणूकदारांसाठी संपत्ती निर्मिती करण्यात अयशस्वी ठरला असल्याचे आमच्या अभ्यासात दिसते. हा फंड भारतातील म्युच्युअल फंड जगताच्या बदलत्या क्षितिजाचे प्रतीक आहे. या फंडात लहान गुंतवणूकदारांचा आवडता फंड असल्याने संकल्पनेच्या विस्तारासाठी या फंडाची निवड केली. या फंडाला दीर्घ इतिहास आहे. या फंडाचे वर्णन ‘वाढता आकार आणि घटलेला परतावा’ असे करावे लागेल. ऐकीव माहितीवर गुंतवणूक करणाऱ्या नवगुंतवणूकदारांच्या वाढत्या सहभागामुळे फंडाची मालमता वाढत असल्याने लार्ज कॅप फंड मालमत्तेनुसार फंड सातव्या क्रमांकावर आहे. आमचे हे विश्लेषण वाचकांना योग्य फंड निवडायला मदत करेल अशी आशा आहे. या संशोधनाचा उद्देश ‘एचडीएफसी टॉप १००’चे फंड विश्लेषण गुंतवणूकदारांच्या मनावर गारूड केलेल्या फंडाला लागू होते. सातत्याने संपत्तीचा ऱ्हास करणाऱ्या या फंडाच्या विश्लेषणाच्या निमित्ताने लार्ज-कॅप फंडांचा मागोवा नव्याने घेणे गरजेचे आहे हे वाचकांच्या मनावर ठसवणे हा या लेखाचा मुख्य उद्देश आहे. ‘सेबी’च्या फंड सुसूत्रीकरणापूर्वी, ‘एचडीएफसी टॉप २००’ म्हणून ओळखला जाणारा हा फंड आक्रमक गुंतवणूक शैलीमुळे, मानदंडापेक्षा अधिक परतावा (अल्फा) निर्माण करण्यासाठी लार्ज-कॅप समभाग परिघाच्या बाहेर गुंतवणूक करीत असे. कुशल निधी व्यवस्थापक प्रशांत जैन यांचे कौशल्य या फंडाच्या पराताव्यातून १९९५ ते २०१० दरम्यान दिसून आले. गुंतवणुकीसाठी मूल्यभानाबाबत कायम जागरूक असणे, जेथे मूल्य परिपक्व झाले त्या कंपनीतून बाहेर पडणे, मूल्यांकनांशी तडजोड न करणे एका उद्योग क्षेत्रातून दुसऱ्या उद्योग क्षेत्रात (सेक्टर रोटेशन) आणि ‘एफएमसीजी’मध्ये निर्देशांकापेक्षा कमी प्रमाण राखणे ‘वाय टू के’ अवास्तव मूल्यांकन असलेल्या माहिती तंत्रज्ञानक्षेत्रापासून आणि २००८ मध्ये स्थावर मालमत्ता आणि पायाभूत सुविधा क्षेत्रातील अवास्तव मूल्यांकन असलेल्या उद्योग क्षेत्रापासून दूर राहणे यामुळे प्रशांत जैन यांच्या ‘व्हॅल्यू इन्व्हेस्टमेंट’ शैलीचा बोलबाला होता. सोबतच्या कोष्टक क्रमांक -१मध्ये दर्शविल्यानुसार फंडाच्या सुरुवातीपासूनचा वार्षिक परतावा १७.५२ टक्के तर मागील एका वर्षांचा परतावा -०.८५ टक्के आहे. याचा अर्थ असा की, जर तुम्ही या फंडात मागील पंधरा वर्षांपासून सुरुवातीच्या गुंतवणुकींपैकी एक असाल तर तुम्हाला या फंडाच्या कामगिरीबद्दल तक्रार करण्याचे काही कारण नसेल. परंतु मागील दहा वर्षांपूर्वी तुम्ही या फंडात गुंतवणूक केली असेल तर एक गुंतवणूकदार म्हणून तुम्ही कमालीची अस्थिरता अनुभवली असेल. विशेषत: २०१० नंतर फंडाची कामगिरी कमालीची खालावली आहे. हा फंड २०१५ पर्यंत अव्वल दावेदारांपैकी एक असूनही निर्देशांक आणि फंड परतावा यांच्यातील दरी सातत्याने विस्तारलेली दिसते. मागील २५ वर्षांच्या कालावधीतील दहा वर्षांचा चलत परतावा फंडाचा गौरवशाली भूतकाळ दर्शवत असला तरी मागील दहा वर्षांच्या कालावधीतील तीन वर्षांचा चलत परतावा सातत्याने धोक्याचा इशारा देत आहे. मागील पाच वर्षांत फंडाच्या गुंतवणुकीत मोठे संक्रमण झालेले दिसते. आर्थिक आवर्तनांची वारंवारिता वाढल्याने अर्थव्यवस्थेतील बँका, सार्वजनिक क्षेत्रातील कंपन्या, वाहन किंवा भांडवली वस्तू उद्योगासारख्या महत्त्वाच्या क्षेत्रांतील तेजी अल्पजीवी ठरताना दिसत आहे. निर्देशांकाबाहेरील समभागात गुंतवणूक करण्याची ‘एचडीएफसी टॉप १००’ फंडाची रणनीती निर्देशांकातील ध्रुवीकरणामुळे पूर्णत: फसलेली दिसत आहे. ध्रुवीकरण झालेल्या समभागात मोठी गुंतवणूक राखणारे अ‍ॅक्सिस ब्लूचीप, कॅनरा रोबेको ब्ल्यूचीप यासारखे आणि सावधानता बाळगणारे मास्टरशेअरसारखे फंड जोखीम परतावा गुणोत्तरात उजवे ठरताना दिसत आहेत. लार्ज कॅप गटात मालमत्तेच्या क्रमवारीत ‘एचडीएफसी टॉप १००’ सहाव्या क्रमांकावर असला तरी एक वर्षांच्या कामगिरीच्या क्रमवारीत २९/३०, तीन वर्षांच्या क्रमवारीत २१/२९ आणि १० वर्षांच्या क्रमवारीत २१/२६ स्थानावर आहे. मालमत्ता क्रमवारीत सातव्या क्रमांकावर असलेल्या या फंडाचा ‘रेग्युलर प्लॅन’चा व्यवस्थापन खर्च २.०३ टक्के असून लार्ज कॅप फंडाच्या व्यवस्थापन खर्चानुसार अकराव्या क्रमांकावर आहे. कामगिरीच्या क्रमवारीत ‘एचडीएफसी टॉप १००’पेक्षा अव्वल स्थानी असलेल्या अ‍ॅक्सिस ब्लूचीप (१.६९%), मिरॅ अ‍ॅसेट लार्ज कॅप (१.६७%), यूटीआय मास्टर शेअर (१.८५%) यांचा व्यवस्थापन खर्च कमी आहे. गुंतवणुकीत ‘बाय राइट, सिट टाइट’ असे नसते. तुम्ही निवडलेल्या फंडाची कामगिरी बदलत्या परिस्थितीनुसार घसरू शकते आणि एखादा अनोळखी फंडसुद्धा चांगला परतावा देऊ शकतो. परंतु सतत सात-आठ वर्षे तिमाहीमागून तिमाही फंडाची कामगिरी खालावत असेल तर असा फंड वित्तीय ध्येयापर्यंत नेण्यास असमर्थ ठरेल. कमगिरी खालावलेल्या आणि चढा व्यवस्थापन खर्च असलेल्या फंडात गुंतवणूक सुरू ठेवणे म्हणजे तुमच्या वित्तीय ध्येयापासून दूर जाण्यासाठी दिलेली किंमत आहे. निम्मा व्यवस्थापन खर्च असलेल्या रोखे फंडांनी ‘एचडीएफसी टॉप १००’ पेक्षा चांगली कामगिरी केली आहे. याच फंड घराण्याच्या एचडीएफसी शॉर्ट टर्म फंडात १० वर्षे ‘एसआयपी’चा वार्षिक परतावा ९.९८ टक्के आणि ‘रेग्युलर प्लॅन’चे व्यवस्थापन शुल्क १.१४ टक्के आहे. एखाद्या फंडाची कामगिरी जोखण्यास १० वर्षांचा कालावधी पुरेसा आहे. मागील दहा वर्षांचा आढावा कोष्टक क्रमांक ३ मध्ये दिला आहे. ‘कर्ते म्युच्युअल फंड यादी’चा वार्षिक आढावा घेण्याची प्रक्रिया सुरू झाली आहे. गुंतवणूकदार नव्या वर्षांत गुंतवणुकीचा आढावा घेतील तेव्हा नाकर्त्यांना वगळणे आणि कर्त्यांचा समावेश करणे हा उद्देश असायला हवा. वास्तवात नाकर्त्यांना ओळखणे अधिक क्लिष्ट मुळीच नसते. घसरणीच्या काळात फंड व्यवस्थापक मुद्दलाचे संरक्षण करण्यात किती यशस्वी झाले हे जाणणे गरजेचे असते. एखाद्या फंडाची कामगिरी त्याच्या तोलामोलाच्या दुसऱ्या फंडाच्या तुलनेत तपासणे खूपच सोपे आहे. या व्यतिरिक्त, असे अनेक सांख्यिकीय आधार बिंदू (डाटा पॉइंट्स) उपलब्ध असतात ज्यायोगे आपल्या पोर्टफोलिओमधील नाकर्ता फंड सहज शोधता येतो. आपण असे फंड शोधण्याचे कष्ट न घेतल्याने ज्या कारणासाठी आपण ‘एसआयपी’ करीत आहोत त्या कारणाची पूर्तता होणार नाही. आपली गुंतवणूक केवळ ‘टॉप आणि अपर मिडल क्वार्टाइल’मधील फंडात असावी. एखाद्या फंडाच्या कामगिरीत घसरण झाल्यास धोक्याचा इशारा समजावा. केवळ ‘एचडीएफसी टॉप १००’ नव्हे तर निप्पॉन इंडिया लार्जकॅप, एसबीआय ब्लूचीप या लार्ज कॅप फंडांची परिस्थिती यापेक्षा वेगळी नाही. सर्वात महत्त्वाची गोष्ट अशी आहे म्हणूनच पोर्टफोलिओचा नियमित आढावा आणि नाकर्त्यांबाबत कठोर निर्णय घेणे इतके तरी गुंतवणूकदारांनी करायला हवे. समर्थ दासबोधाच्या दुसऱ्या समासात ‘‘श्रोतां व्हावें सावधान । आतां सांगतों उत्तम गुण । जेणें करितां बाणे खुण । सर्वज्ञपणाची ॥ १ ॥ वाट पुसिल्याविण जाऊं नये । फळ वोळखिल्याविण खाऊं नये । पडिली वस्तु घेऊं नये । येकायेकीं ॥ २॥ सुज्ञांना अधिक सांगणे न लगे!
