|| वसंत माधव कुळकर्णी हा गुंतवणूक प्रकार मुदत ठेवीसारखाच. परंतु कर कुशलता हे ‘एफएमपी’चे मुदत ठेवींच्या तुलनेत वेगळेपण आहे. त्यामुळे बचतीला कर कार्यक्षमतेचे कोंदण द्यावयाचे झाल्यास या पर्यायाचा नक्कीच विचार केला जायला हवा.. ‘एफएमपी’ अर्थात फिक्स्ड मॅच्युरिटी प्लान हे निश्चित मुदत असलेला रोखे गुंतवणूक प्रकार आहे. हा प्रकार मुदत ठेवीसारखाच, परंतु कर कुशलता हे मुदत ठेवींच्या तुलनेत त्याचे वेगळेपण आहे. म्युच्युअल फंड गुंतवणुकीतून मिळणाऱ्या नफ्याची खात्री नसते, त्याप्रमाणे ‘एफएमपी’त गुंतवणूक करताना नफ्याची खात्री न देता अंदाज बांधता येतो. हा अंदाज बांधण्याचे कारण म्हणजे ज्या वेळी एखादे फंड घराणे ‘एफएमपी’ विक्रीची तारीख नक्की करते, त्याच वेळेला फंडात जमा झालेले पैसे नेमके कुठे गुंतविणार हे सुद्धा ठरलेले असते. एखाद्या फंडात जमा झालेली रक्कम अंशत: कोणत्या कंपनीत गुंतविणार हे निश्चित असते. या कंपनीसोबत फंड घराण्याची बोलणी सुरू असतात. या रोख्यांवर किती व्याज द्यायचे हे जो काही मानदंड ठरलेला असेल अधिक अधिमूल्य (बेंचमार्क + रिस्क प्रीमियम) निश्चित होते. ज्या दिवशी प्रत्यक्ष सौदा होणार त्या दिवशी संदर्भ निर्देशांक नेमका किती असेल हे गुंतवणुकीच्या दिवशी निश्चित नसते. सध्या गुंतवणुकीसाठी खुल्या १२१५ ते १२२५ दिवसांची मुदत असलेल्या आणि ‘ट्रिपल ए’ पत धारण करणाऱ्या रोख्यांत गुंतवणूक करणाऱ्या ‘एफएमपी’त गुंतवणूक केल्यास मुदतीअंती वार्षिक ८.२० टक्के परतावा मिळण्याची शक्यता आहे. मुदत ठेवींपेक्षा ‘एफएमपी’ कर कार्यक्षम गुंतवणूक साधन आहे. तीन वर्षांची मुदत ठेव आणि तीन वर्षांपेक्षा अधिक मुदतीची ‘एफएमपी’ यामध्ये ‘एफएमपी’ हे कर कार्यक्षम गुंतवणूक साधन आहे. मुदत ठेवीवर दरवर्षी देय व्याजावर (प्रत्यक्ष खात्यात जमा झाले नाही तरी) उगमस्थानी कर वजावट होते. म्युच्युअल फंडांचे लेखे उगमस्थान पद्धतीवर (अ‍ॅक्रुअल) पद्धतीने न होता भांडवली नफा वसूल केल्यास (अ‍ॅक्च्युअल) पद्धतीने होत असल्याने दरवर्षी जमा झालेला भांडवली लाभ उत्पन्न समजला जात नाही. तीन वर्षांनंतर ‘एफएमपी’ची मुदत संपल्यावर मिळणारा भांडवली लाभ हा दीर्घकालीन भांडवली लाभ समजला जातो. हा लाभ - ‘इंडेक्ससेशन’च्या पश्चात मिळणारा लाभ- हा करपात्र समजला जातो. मुदत ठेवीवर मिळणाऱ्या व्याजावर लागू होणारा कर हा करदात्याच्या उत्पन्नाप्रमाणे लागू होणाऱ्या करकक्षेनुसार ठरतो. त्या उलट करदात्याला ‘इंडेक्ससेशन’चा मिळणारा लाभ हा कर कक्षेच्या सापेक्ष नसतो. म्हणूनच ‘एफएमपी’वर मिळणारा भाडवली लाभ आणि मुदत ठेवींवर मिळणाऱ्या व्याजाच्या दरांत करपूर्व फारसा फरक नसला तरी करपश्चात भांडवली लाभाची टक्केवारी अधिक सरस असते. आज तीन वर्षांच्या ‘एफएमपी’त आणि एखाद्या बँकेच्या तीन वर्षांच्या मुदत ठेवींवरील परतावा दर सारखे असले तरी करपश्चात ‘एफएमपी’वरील लाभाची मात्रा अधिक सरस असते. ‘सेबी’च्या नियमानुसार मुदत बंद योजना बाजारात नोंदणे सक्तीचे असले तरी मुदतपूर्व रोकड सुलभतेच्या दृष्टीने मुदत ठेवी सरस आहेत. रोखे गुंतवणुकीत मुखत्वे व्याज दरात बदलाशी संबंधित (इंटरेस्ट रेट रिस्क) जोखीम, आणि मुदतपूर्तीनंतर मुद्दल परत न मिळण्याची (क्रेडिट रिस्क) जोखीम असे दोन जोखीम प्रकार असतात. ज्यांनी एका वर्षांपूर्वी केंद्र सरकारच्या रोख्यांत (जी-सेक) फंडात गुंतवणूक केली त्यांच्या गुंतवणूक रकमेचे मूल्य कमी झाले असल्याचे आढळते. मागील वर्षभरात भारतात रुपयाच्या विनिमय दरांत घसरण झाल्याने आणि महागाई वाढल्याने रोख्यांच्या किमतीत घसरण झाली. परिणामी सर्वच रोखे गुंतवणूक करणाऱ्या फंडाच्या गुंतवणुकीवर तोटा झाल्याचे आढळते. ‘सेबी’च्या नियमानुसार ‘एफएमपी’च्या मुदतीपेक्षा अधिक मुदतीच्या रोख्यांत गुंतवणूक करायला मनाई असल्याने, व्याज दर बदलाशी संबंधित जोखीम जवळ जवळ शून्यवत असते. अनेक कुटुंबात दर महिन्याला एक राष्ट्रीय बचत प्रमाणपत्र खरेदी करण्याची प्रथा आहे. मुदतपूर्तीनंतर खात्रीशीर मुद्दल व व्याज मिळण्याची खात्री असल्याने बचत मार्गी लावण्यासाठी हा मार्ग अवलंबिला जात असावा. राष्ट्रीय बचत प्रमाणपत्रधारकाला मिळणारे व्याज हे करपात्र असते. जे कोणी या प्रकारची बचत प्रमाणपत्राची शृंखला खरेदी करीत असतील त्यांनी दर महिन्याला एक या प्रमाणे ‘एफएमपी’ची शृंखला केली, तर या बचतीला कर कार्यक्षमतेचे कोंदण देता येईल. सध्या उपलब्ध असलेल्या तीन वर्षे मुदत असलेल्या ‘एफएमपी’मध्ये गुंतवणूक केल्यास ८.२० टक्के वार्षिक दराने लाभ मिळण्याची शक्यता असल्याने पारंपरिक गुंतवणूकदारांनी ‘एफएमपी’चा नक्कीच विचार करायला हवा. shreeyachebaba@gmail.com (अस्वीकृती: लेखाचा उद्देश या योजनेची वाचकांना ओळख व्हावी इतपतच मर्यादित आहे. स्तंभातील आकडेवारी व माहिती ही उपलब्ध स्रोतांपासून घेतली आहे. वाचकांनी गुंतवणूक करण्यापूर्वी आपल्या गुंतवणूक सल्लागाराचा सल्ला घेणे अभिप्रेत आहे.)
