अमेझॉन अन् फ्लिपकार्टचा जमाना आहे. सगळं काही एका क्लिकवर मिळतं. मोबइल काय अन् कपडे काय अन् दागिने काय जे म्हणाल ते मिळेल. खिशात पैसे नसतील तर सुलभ हप्त्यांची सोयसुद्धा उपलब्ध आहे. शक्य तेवढं ह्या मोहमायेपासून लांब राहण्याचा मी प्रयत्न करतो. कारण एक तर आपल्याला खरेदीचा कंटाळा! त्यात, ‘‘पैसे काय झाडाला लागतात का रे?’’ हे मध्यमवर्गीय संस्कार! त्यामुळे मी या विषयावर लिहिण्याचं तसं काही कारण नाहीये. पण कालपरवा एक घटनाच अशी घडली की मला ह्याचा गांभीर्याने विचार करणे भाग पडले. झालं असं की, आमच्या कंपनीच्या क्लायण्टला प्रायोगिक तत्त्वावर एक प्रोजेक्ट करून द्यायचा होता. त्यासाठी अत्यंत लहान क्षमतेच्या एअर ब्लोअरची गरज होती. बरेच प्रयत्न करूनही कुठेच तो ब्लोअर मिळेना. सगळ्यांना सप्लायर्सकडे चौकशी करून झाली, पण परिणाम शून्य! आता काय करावं या विचारात असताना प्रोजेक्ट मॅनेजरचा फोन- तो म्हणाला, ‘‘ब्लोअर मिळाला.’’ मी विचारलं, ‘‘कुठं?’’ मी स्वप्नातही विचार केला नव्हता असं उत्तर आलं, ‘‘ऑनलाइन!!!’’ मी हादरलोच. आमच्या अख्ख्या सोर्सिग टीमला जे जमलं नाही ते ऑनलाइनवर मिळालं! कंपनीची कामं जर ऑनलाइनवर व्हायला लागली तर आम्हाला घरीच बसावं लागेल ना. मी विचारात पडलो. खरंच इतकं सोप्पंय आमचं काम? काय करतो आम्ही कंपनीत? तर सोर्सिग.. म्हणजेच खरेदी. नाही नाही.. खरेदी करणं हे खायचं काम नव्हे. (आता ते ‘‘खायचं’’ काम आहे हा समज असला तरी ते एवढं सोप्पं नाही!) रम्य अशा सकाळी आम्ही रमतगमत कंपनीत पोहोचतो (इथे ‘रमतगमत’ याचा अर्थ अर्धा तास ट्राफिक जाममध्ये अडकून, अख्ख्या गावाची धूळ अंगावर घेऊन असा घ्यावा!) तर प्रोजेक्ट मॅनेजर आ वासून समोर उभा असतो. त्याच्याकडे कितीही दुर्लक्ष केलं तरी तो मला खिंडीत गाठतोच. मग आमचा सुसंवाद सुरू होतो. सुसंवाद म्हणजे तो बोलतो आणि मी ऐकतो. ‘‘अरे राजा.. पंपाचं फाउंडेशन ड्रॉइंग्स कुठे आहेत? साइटवर सिव्हिलचं काम थांबलंय त्यामुळे. व्हॉल्व्स का नाही पोहोचलेत अजून? असेम्ब्ली थांबलीये साइटवर. बरं ते जाऊ दे कॉम्प्रेसरचे डिटेल्स कुठे आहेत? एअर लाइनचं रुटिंग होत नाहीये त्यामुळे. त्या ७७७ साइटच्या पाइपिंगची ऑर्डरच नाही निघलीये म्हणे अजून. कधी करणार? या महिन्यात बिलिंगला घेतलंय आपण ते. त्या ८८८ व्हेडरचा अ‍ॅडव्हान्स नाही दिला अजून. काम थांबवलंय त्यांनी’’ एवढे सगळे तोफगोळे अंगावर झेलून त्यावर, ‘‘सर बघून सांगतो’’ असं शक्य तितक्या निर्विकार चेहऱ्याने उत्तर देणं ऑनलाइनवाल्यांना जमेल का? असो. तर खिंडीच्या मागल्या दाराने पळ काढून आपल्या जागेवर स्थानपन्न होताच मोबाइलची रिंग ठणाण वाजते. फोन उचलताच तिकडून एखादा सप्लायर पेमेंटचं रडगाणं सुरू करतो. यांना सकाळी सकाळी राजे गडावर पोहोचल्याची वर्दी मिळतेच कशी कोण जाणे? पण या असल्या फोनची एक गंमत असते. सप्लायरच्या टोनप्रमाणे किंवा भाषेप्रमाणे आमचं उत्तर बदलतं. उदा. समोरच्याने फोनवर नुसतंच, ‘‘साहब मेरा पेमेण्ट’’ असं म्हटल्यास आम्ही लगेच वरच्या आवाजात, ‘‘अरे दे रहे हैं भाई, भाग जायेंगे क्या?’’ असं म्हणून फोन ठेवून देतो. पण समजा समोरच्याने फोनवर, ‘साहब वे जरा पेमेण्ट का देख लेना.’’ अशी विनंती केल्यास आम्ही लगेच, ‘‘हा साहब हो रहा हैं.. इस वीक में हो जायेगा.’’ असं ठोकून देतो. आता समोरचा जर इंग्लिशमध्ये विचारत असेल तर आम्ही तितक्याच सफाईने, ‘‘येस वुई हॅव टेकन इट इन प्रोसेस. वुई आर जस्ट वेटिंग फोर अवर सीफओजं अप्प्रुव्हल विच कॅन कम एनी मोमेण्ट.’’ असं झाडून मोकळे होतो. वास्तविक बहुतांश वेळा वरच्या तीनही सप्लायर्सच्या पेमेंटचा दूर दूपर्यंत पत्ता नसतो. शिवाय काही दिवसांनी जर परत फोन आलाच तर अनुक्रमे उत्तरं तयार असतात.. फिलहाल पैसे नही हैं टाइम लगेगा/ चेक सायनिंग में है/ सीफओ इज ट्राव्हेलिंग!! या तीनही वाक्यांना वेळेचं बंधन नाही. याउपर निर्लज्जपणाचा कळस म्हणजे थोडय़ा वेळाने यातल्याच एखाद्याला फोन करून, ‘‘मटेरियल कब भेजोगे?’’ असं विचारायला आम्हाला काहीही वाटत नाही. ऑनलाइनवाल्यांचा धंदा रोखीत चालतो. त्यांना ही असली उधारीतली बाळंतपणं सोसतील का? यात आणखी एक मजेदार प्रकार असतो. त्याला म्हणतात बदल/ चेंज किंवा यापेक्षाही गोंडस नाव म्हणजे रिव्हिजन! थोडक्यात सांगायचं म्हणजे क्लायंटला जर सोनं हवं असेल तर आमच्याकडून नजरचुकीने किंवा जाणूनबुजून चांदीची ऑर्डर देण्यात येते आणि तीसुद्धा पितळेच्या भावात! येनकेनप्रकारेण क्लायण्टच्या हे लक्षात आल्यावर त्याला सोन्यापेक्षा चांदीच कशी चांगली हे पटवण्याचा असफल प्रयत्न केला जातो. शेवटी क्लायंट प्लॅटिनमची मागणी करतो. मग सुरू होतो तो सप्लायरकडून पितळेच्याच भावात प्लॅटिनम घेण्याचा एक वेडा अट्टहास! बऱ्याच प्रयत्नांनंतर सुवर्णमध्य साधला जातो. (आता साइटला गेल्यावर त्या प्लॅटिनमला गंज का चढतो ते मला विचारू नका!) पण या अशा परिस्थितीत ऑनलाइनवाले तर चांदी आणि प्लॅटिनम दोन्ही आमच्या माथ्यावर मारतील. कोणी चांदी घेता का चांदी असं म्हणायची आमच्यावर वेळ येईल. बरं एकवेळ हे सगळं विसरून जाऊ. पण आमच्या कॉपरेरेट विश्वात जबाबदारी हा अत्यंत महत्त्वाचा शब्द आहे. आणि जबाबदारी ढकलणे म्हणजे जबाबदारी निभावणे हा अलिखित नियम आहे. म्हणजे बघा, प्रोजेक्टला उशीर होतोय या सत्यघटनेची जबाबदारी सेल्स डिपार्टमेंटपासून प्लॅनिंग, प्रोजेक्ट मॅनेजमेंट, इजिनीअरिंग असं करता करता शेवटी सोर्सिगवर ढकलण्यात येते. आम्ही सोर्सिगवालेसुद्धा निरागसपणे ती सप्लायरकडे ढकलून देतो. काहीही झालं तरी ती आमच्याकडे परत येऊ न देणे ह्यातच आमचं कौशल्य असते. अशा वेळी जर आमचा सप्लायर ऑनलाइनवाला असेल तर ती जबाबदारी त्याच्या फायरवॉलपर्यंतही न पोहोचता आमच्याकडे परत येईल. मग आम्ही पामरांनी कोणाकडे बघायचं? नाही नाही.. ऑनलाइनवाले आम्हाला किंवा आमच्या सप्लायरला पर्याय असू शकत नाही. पिझ्झ्यावर भाजी फ्री मिळते म्हणून तो भाकरीला पर्याय ठरत नाही. तुझ्यासोबत जमेना अन् तुझ्याशिवाय करमेना असं जरी आमचं नातं असलं तरी हर एक सप्लायर जरुरी होता हैं. सप्लायरला फोन करून झापण्यात जो आनंद आहे तो ऑनलाइनच्या कॉलसेंटरला शिव्या घालण्यात नाही. किंवा अडथळा पार करून शेवटी साइटवर मटेरियल पोहोचवण्यात जे समाधान आहे ते एका क्लिक्नंतर डिलिव्हरी बॉयकडून घेण्यात नाही. मी पैजेवर सांगू शकतो की आमचे प्रोजेक्ट मॅनेजरसुद्धा ऑनलाइनला लवकरच कंटाळतील. कारण प्रोजेक्ट मॅनेजरच्या, ‘अरे र्अजट आहे’ या वाक्याला जर प्रत्येक वेळी, ‘‘युअर ऑर्डर इज रजिस्टर्ड विद अस. इट विल बी डिलेवर्ड इन टू वीक्स’’ असं छापील आणि निरस उत्तर येणार असेल तर काय फायदा? क्लायण्टला सांगायला काहीतरी स्टोरी हवी ना! ऑनलाइनवाला २ आठवडे घेणार असेल तर आम्ही १० घेऊ, पण त्यासाठी आमच्याकडे काहीतरी स्टोरी असेल. शेवटी अनुभव नावाची काही गोष्ट असते का नाही! म्हणूनच म्हणतो, येथे पाहिजे जातीचे, ऑनलाइनचे हे काम नव्हे!! चिनार जोशी - response.lokprabha@expressindia.com
