डॉ. अमृता इंदुरकर अश्राप ‘अपहरण करून एका अश्राप जिवाची हत्या’ किंवा एखाद्या कथा- कादंबरीत हमखास वाचनात येणारे वाक्य म्हणजे ‘त्या अश्राप जिवाचे तळतळाट लागतील तुला.’ मराठीत ज्या प्रकारे हा शब्द वापरला जातो त्यावरून अश्राप म्हणजे निरागस, निर्वैर अशी व्यक्ती. हा अर्थ काही अंशी बरोबर आहे. किंबहुना काहींचा असापण समज असेल की अश्राप म्हणजे ‘अ-श्राप’ - शापरहित असा कोणी. पण अर्थातच या शब्दाची अ-श्राप अशी संधीही नाही आणि हा अर्थही नाही. मूळ अरबी ‘अश्रफ्’ यावरून हा शब्द तयार झाला आहे अश्राफ / अश्राप. अरबीमधे अश्रफ म्हणजे अत्यंत अभिजात. अरबी- फारसीमध्ये ‘शरीफ्’चे अनेकवचन अश्राफ् वापरतात. म्हणजेच मूळ अरबी- फारसीतील अश्राफ/ अश्राप हे अनेकवचनी नाम मराठीत एकवचनी म्हणून वापरतात. अश्राप म्हणजे सभ्य, सविनय, अभिजात, निरुपद्रवी, स्वभावाने गरीब व्यक्ती. केवळ निरागस हा एकच अर्थ अभिप्रेत नसून कुणालाही उगाच त्रास न देणारा, शत्रुता न करणारा परंतु वृत्तीने, वागण्याने खानदानी, सभ्य, कोणाचेही वाईट न करणारा असा अर्थ अभिप्रेत आहे. वाकबगार ‘वयाने लहान असूनही बोलण्यात किती वाकबगार होता.’ वादविवादपटूकडे जेवढे वाक्चातुर्य असायला हवे तेवढाच तो वाकबगारही असणे आवश्यक आहे. वाकबगार म्हणजे हुशार हे आपल्याला माहीतच आहे. पण वाकबगार हा शब्द कसा तयार झाला? वाक् - वाणीने हुशार म्हणून वाकबगार का? नाही; हा अर्थही नाही व या पद्धतीने हा शब्दही तयार झालेला नाही. मूळ अरबी शब्द आहे ‘वाकफ/ वाकीफ.’ म्हणजे जाणता, हुशार, तज्ज्ञ, माहीत, ठाऊक. या ‘वाकफ’चे वाकब् झाले व त्याला ‘गार’ हा उत्तरप्रत्यय लागून तयार झाला ‘वाकबगार.’ जे विशेषण म्हणून वापरले जाऊ लागले. ज्याप्रमाणे किमयागार, गुन्हेगार, माहीतगार, जादूगार त्याप्रमाणेच. वाकफ/ वाकबवरूनच वाकफीयत, वाकबगारी, तर विरुद्धार्थी- नावाकब (जाणता नसलेला) अशी विशेषणे अरबीत तयार झालीत. वाकबगार या शब्दाचा उच्चार वाकब-गार असा आहे. वाक-बगार असा नाही हे यावरून स्पष्टच होते. amrutaind79@gmail.com
