रोहिणी शहादुय्यम सेवा मुख्य परीक्षेमध्ये पेपर एक हा तिन्ही पदांसाठी संयुक्त असतो, तर पेपर दोन त्या त्या पदानुसार वेगळय़ा अभ्यासक्रमाचा पदनिहाय स्वतंत्र असतो. या स्वतंत्र पेपरमध्ये जवळपास ३० टक्के अभ्यासक्रम हा सामाईक आहे. या सामाईक घटकांची तयारी एकत्रितपणे केल्यास स्वतंत्र अभ्यासक्रमांसाठी जास्त वेळ उपलब्ध होतो. तिन्ही पेपरमध्ये राज्यव्यवस्था घटक हा सामाईक असला तरी त्यातील काही भाग तिन्ही पदांसाठी आहे, तर काही भाग केवळ सहायक कक्ष अधिकारी व विक्रीकर निरीक्षक या पदांसाठी आहे. आयोगाने तिन्ही पदांसाठी पेपर दोनमध्ये विहित केलेला राज्यव्यवस्था घटकाचा अभ्यासक्रम पुढीलप्रमाणे आहे- भारतीय राज्यघटना (तिन्ही पदांसाठी)घटना कशी तयार झाली आणि घटनेच्या प्रस्तावनेमागची भूमिका व तत्त्वे, घटनेची महत्त्वाची कलमे/ ठळक वैशिष्टय़े, केंद्र व राज्य संबंध, निधर्मी राज्य, मूलभूत हक्क व कर्तव्ये, राज्याच्या धोरणाची मार्गदर्शक तत्त्वे - शिक्षण, युनिफॉर्म सिव्हिल कोड, स्वतंत्र न्यायपालिका(सहायक कक्ष अधिकारी व विक्रीकर निरीक्षक पदांसाठी अतिरिक्त मुद्दे)राज्यपाल, मुख्यमंत्री व मंत्रिमंडळ रोल, अधिकार व कार्य, राज्य विधिमंडळ - विधानसभा, विधान परिषद व त्यांचे सदस्य, अधिकार, कार्य व रोल, विधि समित्या. या घटकाची तयारी पुढीलप्रमाणे करता येईल:भारताची राज्यघटनाभारतासाठी स्वतंत्र राज्यघटना असावी याबाबत स्वातंत्र्यपूर्व कालखंडामध्ये वेळोवेळी झालेल्या मागण्या, ठराव व त्याबाबतचा प्रयत्न व त्यामागील भूमिका या बाबी समजून घेणे आवश्यक आहे.घटना कशी तयार झाली याबाबत तयारी करताना घटना समितीची रचना, समित्या व त्यांचे सदस्य/ अध्यक्ष, समितीमधील महाराष्ट्रातील सदस्य, समितीच्या बैठका व त्यातील प्रसिद्ध चर्चा, समितीचे कार्य याबाबत अभ्यास करणे आवश्यक आहे.घटनेची प्रस्तावना, त्यामागील वेगवेगळय़ा नेत्यांच्या भूमिका व प्रतिक्रिया, त्यामध्ये समाविष्ट तत्त्वे/ विचार आणि प्रस्तावनेची घटना समजून घेण्यासाठीचे महत्त्व हे मुद्देही व्यवस्थित समजून घ्यावेत. मूलभूत हक्क व कर्तव्ये याबाबतची सर्व कलमे मुळातून समजून घेऊन त्यामध्ये समाविष्ट अपवादांसहित पाठच करायला हवीत. त्याबाबतच्या चालू घडामोडी व सर्वोच्च न्यायालयाचे अद्ययावत निकाल माहीत असणे आवश्यक आहे. या तरतुदींबाबत झालेल्या घटनादुरुस्त्या व महत्त्वाचे सर्वोच्च न्यायालयाचे निकाल यांचा आढावा घेणे गरजेचे आहे. राज्याच्या धोरणाची सर्व नीतिनिर्देशक तत्त्वे समजून घेणे आवश्यकच आहे. मात्र शिक्षण, युनिफॉर्म सिव्हिल कोड, स्वतंत्र न्यायपालिका या मुद्दय़ांचा अभ्यासक्रमामध्ये विशेष उल्लेख केलेला असल्याने त्याबाबतची कलमे, तरतुदी व त्यानुसार केंद्र व राज्य शासनाने वेळोवेळी घेतलेले महत्त्वाचे निर्णय व केलेले कायदे समजून घ्यावेत. उदा. शिक्षण हक्क कायदा, न्यायपालिकांमधील नेमणुकांची कोलेजियम पद्धत व त्याबाबत शासन व न्यायपालिकेमधील संघर्ष इ. राज्यघटनेतील महत्त्वाची कलमे ही केंद्र व राज्य संबंध व घटनादुरुस्ती तसेच घटनात्मक पदे यांपुरती मर्यादित ठेवता येतील. मात्र चालू घडामोडींच्या अनुषंगाने त्या त्या कलमांना महत्त्व देऊन त्यांच्यावर अभ्यासामध्ये भर देणे आवश्यक आहे.केंद्र व राज्य सरकारे यांच्यामध्ये प्रशासकीय, आर्थिक व कायदेशीर अधिकारांची विभागणी कशा प्रकारे झाली आहे याबाबतची कलमे समजून घ्यावीत व सातव्या परिशिष्टातील विषयांची विभागणी व्यवस्थित समजून घ्यायला हवी. शक्य असेल तर केंद्र, राज्य व समवर्ती सूचीतील विषय पाठच करावेत. राज्य शासनहा भाग पोलीस उपनिरीक्षक पदासाठीच्या अभ्यासक्रमामध्ये समाविष्ट नाही. फक्त सहायक कक्ष अधिकारी आणि विक्री कर निरीक्षक या पदांसाठीच्या अभ्यासक्रमामध्ये आहे.विधानसभा व विधान परिषदेच्या सदस्यांच्या निवडणुका, स्वीकृत सदस्यांच्या नेमणुका, सर्व सदस्यांचा कार्यकाळ, त्यांना पदावरून हटविणे, राजीनामा, हक्क, कर्तव्ये, राज्यपाल व मुख्यमंत्री व मंत्रिमंडळाची नेमणूक, या सर्व मुद्दय़ांशी संबंधित राज्यघटनेतील तरतुदी बारकाईने अभ्यासणे आवश्यक आहे. महाराष्ट्राच्या राज्यपालांना असलेले विशेषाधिकार समजून घ्यावेत. विधानमंडळातील विधि समित्यांचा अभ्यास, त्यांची रचना, कार्ये व अधिकार या मुद्दय़ांच्या आधारे करावा. विधानसभा आणि विधान परिषद यांच्या कामकाजाची माहिती असायला हवी. विधेयके, त्याचे प्रकार, त्याच्याशी संबंधित घटनेतील तरतुदी, कायदानिर्मिती प्रक्रिया तसेच विविध प्रश्न/ ठराव इत्यादी कामकाजाचे महत्त्वाचे नियम माहीत असायला हवेत.दुय्यम सेवा मुख्य परीक्षेच्या पदनिहाय पेपरमधील सामाईक अभ्यासक्रमाच्या तयारीबाबत आतापर्यंत चर्चा करण्यात आली. पुढील लेखापासून प्रत्येक पदासाठी स्वतंत्र विहित केलेल्या अभ्यासक्रमाची तयारी कशा प्रकारे करावी याबाबत चर्चा करण्यात येईल.
