मानसी होळेहोन्नूर फिलिपाइन्स हा बेटांचा समूह असलेला देश. या चिमुकल्या देशाने एक प्रयोग केला आहे. सिक्वजोर प्रांतातील मरिआ हे गाव तिथल्या पांढऱ्या वाळूच्या किनाऱ्यासाठी प्रसिद्ध आहे. इथे येणाऱ्या पर्यटकांची संख्या दिवसेंदिवस वाढत आहे. या गावाने पोलीस दलात ठरवून फक्त स्त्रियांची नियुक्ती करण्याचा एक प्रयोग राबवलाय. फिलिपाइन्समध्ये स्त्री-पुरुष समानतेवर विशेष भर दिला जात असल्यामुळे पोलीस दलात स्त्रियांसाठी आरक्षण आहे. त्यामुळे पोलीस दलात स्त्रिया सुरुवातीपासूनच होत्या, पण बहुतांश ठिकाणी त्या बैठे काम करत होत्या. मरिआ गावच्या गावकऱ्यांनी मात्र गावात जाणीवपूर्वक फक्त स्त्री पोलीस कर्मचाऱ्यांची नियुक्ती केली. मुळात हे एक समुद्रकिनाऱ्यावरचे गाव आहे, त्यामुळे किनारपट्टीचे संरक्षण करणं, तस्करीवर लक्ष ठेवणं, शहरात कायदा आणि सुव्यवस्था राखणं, या सगळ्याच गोष्टी खाकी वर्दीतल्या स्त्रिया जबाबदारीने करत आहेत. स्त्री-पोलिसांमुळे खास करून शहरातील मुलींना, स्त्रियांना पूर्वीपेक्षा जास्त सुरक्षित वाटत आहे, असं त्यांनी नोंदवलं. तर या काळात गुन्ह्य़ांचं प्रमाण कमी झाल्याचंसुद्धा पाहण्यात आलं आहे. या स्त्री-पोलिसांनीसुद्धा, ‘‘हे काम अवघड आहे. यात ताण आहे, पण आम्हाला हे काम करताना अभिमान वाटतो,’’ असं सांगितलं. हा एक वेगळा प्रयोग आहे, जो आत्ता तरी फिलिपाइन्सच्या फक्त एकाच शहरात राबवला जातो आहे. परंतु त्याचं यशापयश बघून तो कदाचित इतर शहरांमध्येही राबवला जाईल. स्त्रिया दुबळ्या असतात हा समज तर कधीच मोडीत निघालेला आहे. आता स्त्रिया स्वत:चंच नव्हे तर शहराचं रक्षणही उत्तम करू शकतात हे फिलिपाइन्सच्या धाडसी स्त्रिया जगाला दाखवून देत आहेत. जिम्नॅस्ट सुवर्णकन्या बावीस, तेवीस म्हणजे शिक्षण संपवून नोकरी- व्यवसाय सुरू करण्याचं वय. पण जर कोणी त्याच वयात निवृतीची भाषा करत असेल तर त्याला काय म्हणायचं? कदाचित अशी एक वेळ येते, की आता पुढे अजून काय करायचं हा प्रश्न पडतो. असंच काहीसं घडलंय अमेरिकेच्या सिमॉन बाएल्सच्या बाबतीत. स्टुटगार्ट इथे झालेल्या जिम्नॅस्टिक्सच्या जागतिक स्पर्धेनंतर ज्याच्या-त्याच्या तोंडी अवघ्या बावीस वर्षांच्या सिमॉनचंच नाव आहे. जिम्नॅस्टिक्सच्या आजवरच्या इतिहासातली सर्वोत्कृष्ट खेळाडू म्हणून तिला नावाजलं जात आहे. जागतिक स्पर्धेत आजपर्यंत २५ पदकंमिळवून ती सर्वाधिक पदकं मिळवणारी खेळाडू ठरली आहे. याआधीचा व्हिटली श्रेबो या खेळाडूचा २९ वर्ष जुना विक्रम मोडला आहे. विशेष म्हणजे, या २५ मधील १९ सुवर्णपदकंआहेत. सिमॉन, तिच्या दोन बहिणी आणि भावाला सांभाळणं शक्य नसल्यामुळे त्यांच्या आईने त्यांना दत्तक द्यायचं ठरवलं होतं. ही गोष्ट सिमॉनच्या आजोबांना कळल्यावर त्यांनीच त्यातल्या धाकटय़ा दोघींना दत्तक घेतलं, तर त्यांच्या सख्ख्या बहिणीने उरलेल्या दोघांना. अशा प्रकारे, सिमॉनची आई तिची बहीण झाली. ६ वर्षांची असताना तिने तिच्या डे-केअरमध्ये पहिल्यांदा जिम्नॅस्टिक्सचे प्रकार करून बघितले. तिच्यातली गुणवत्ता तिथल्या शिक्षकांनी लगेचच हेरली. आठव्या वर्षांपासून तिने एमी बुर्मन या प्रशिक्षित मार्गदर्शकाच्या हाताखाली शिकायला सुरुवात केली. २०१३ मध्ये वयाच्या अवघ्या सोळाव्या वर्षी सिमॉनने पहिल्यांदा वरिष्ठ गटाच्या स्पर्धामध्ये सहभाग घेत पहिलं सुवर्णपदक मिळवलं होतं. तेव्हापासून सुरू असलेली तिची घोडदौड थोडय़ा काळासाठी २०१७ मध्ये थांबली पण त्यानंतर २०१८ आणि २०१९ मध्ये तिने परत तिच्या खेळाची चुणूक दाखवून पदकांची लयलूट केली. या वर्षी स्टुटगार्टमधल्या जागतिक स्पर्धेत पाच सुवर्ण पदकंमिळवल्यानंतर दिलेल्या एका मुलाखतीत तिने सांगितलं, की २०२० च्या ‘टोकियो ऑलिम्पिक’नंतर निवृत्ती घेण्याचा तिचा विचार आहे. ‘‘आजवर मी खूप पदकं मिळवली. २०-२२ तास सराव केला. माझ्या शरीराने मला खूप साथ दिली. मला त्याला आता जरा विश्रांती द्यावीशी वाटत आहे.’’ कोणत्याही खेळाडूसाठी खेळ, खेळाचं मदान याचं वेगळंच महत्त्व असतं. पण हे सगळं आपण ज्याच्या जिवावर करत असतो त्या शरीराला आपण किती गृहीत धरून चालत असतो हे एखादी जखम/इजा झाल्यावरच लक्षात येतं. सिमॉनच्या आजवरच्या ६-७ वर्षांच्या कारकीर्दीत तिलाही अशा अनेक प्रसंगांना सामोरं जावं लागलं. २०१८ मध्ये दोहा इथे झालेल्या जागतिक स्पर्धेच्या आदल्या रात्री ती पोटदुखीमुळे हॉस्पिटलमध्ये दाखल झाली. त्रासाचं कारण अपेंडिक्स नाही तर मूतखडा आहे कळल्यावर ती औषधं घेऊन दुसऱ्या दिवशी स्पर्धेत आली आणि सुवर्णपदकघेऊन गेली. कोणताही क्रीडाप्रकार सोपा नसतो. त्यात यशस्वी होण्यासाठी अथक मेहनत हेच एक उत्तर असतं. सिमॉनने अवघ्या सहा वर्षांत ऑलिम्पिकमधली ५ पदकं, जागतिक स्पर्धेतली २५ पदकं, त्यातली १९ सुवर्णपदकंजिंकून अनेक विक्रम रचले आहेत. त्यामुळेच दुखापत करून घेऊन सक्तीने खेळ सोडण्यापेक्षा पुढच्या वर्षीचं ऑलिम्पिक खेळून मानाने निवृत्ती घेण्याची भाषा करणारी सिमॉन पुढच्या अनेक पिढय़ांना नक्कीच प्रेरणा देत राहणार. धावती सुपरमॉम ती आली, तिने पाहिलं, ती पळाली आणि तिने जिंकून घेतलं सारं जग.. विसाव्या वर्षांपासून ती वेगवेगळ्या स्पर्धामध्ये पळत आहे, गेली १२-१३ वर्ष यश मिळवते आहे. यशाबरोबर येणारी टीकाही झेलते आहे. तिचे पाय मात्र मैदानात ठामपणे रोवलेले आहेत. बत्तिसाव्या वर्षी ‘पॉकेट रॉकेट’ म्हणून ओळखली जाणारी शेली अ‍ॅन फ्रेजर प्राईस हिने नुकतंच तिचं चौथं सुवर्णपदक जिंकलं. शंभर मीटर धावण्याच्या जागतिक स्पर्धेतलं हे पदक होतं. तिने स्वत:च्या दोन वर्षांच्या लेकासोबत स्टेडियममध्ये हे यश साजरं केलं. ‘‘मी ३२ वर्षांची आहे, तरी अजूनही पळू शकते, जिंकू शकते. मूल झालं म्हणून काहीच थांबलं नाही हेच मला जगातल्या सगळ्या स्त्रियांना सांगायचं आहे. स्वप्न बघत राहा, ती पूर्ण होतात. वय वाढलं, मूल झालं म्हणून बिलकुल काही थांबत नाही, हेच मला सगळ्यांना सांगायचं आहे.’’ केस रंगीबेरंगी रंगवलेल्या, मुलाला कडेवर घेऊन फिरणाऱ्या, आत्मविश्वासाने सळसळणाऱ्या शेलीला बघून खरोखरीच अनेकींना प्रेरणा मिळेल. मातृत्वानंतर परत स्वत:चं करिअर करणं तसं आता काही जगावेगळं राहिलं नाही. खेळाडूंसाठी मात्र ही थोडी वेगळी गोष्ट समजली जात होती. मेरी कोम, सेरेना विल्यम्स, ख्रिस्टी रम्पोन, निया अली, या बॉक्सिंग, टेनिस, फुटबॉल, अ‍ॅथलेटिक्समधल्या प्रसिद्ध खेळाडूंनीही मातृत्वानंतरही खेळ सुरूच ठेवला. नवनवीन शिखरं गाठली. काही दिवसांपूर्वी सानिया मिर्झानेदेखील एका पोस्टमधून सांगितलं होतं, की बाळंतपणानंतर तिने चार महिन्यांत २६ किलो वजन कमी केलं. अर्थातच हे प्रशिक्षकांच्या मार्गदर्शनाखाली तिने केलं. पुढील वर्षी जानेवारीत तिला परत तिचा खेळ सुरू करायचा आहे. ही केवळ पटकन समोर येणारी खेळाच्या क्षेत्रातली काही मोठी, ओळखीची नावं आहेत. इतरही क्षेत्रांत अशी अनेक नावं शोधली तर सापडतील. मुळात वय, लग्न, मातृत्व हे आता अडसर राहिलेलेच नाहीत. तुमची जिद्द, सरावातली नियमितता, योग्य प्रशिक्षण हे जुळून आलं तर यश कोणासाठीही कधीच दूर नसतं. (माहिती व छायाचित्र स्रोत - इंटरनेटवरील जागतिक वृत्तविषयक विविध संकेतस्थळं) manasi.holehonnur@gmail.com chaturang@expressindia.com
