मानवी जनुकीय घडय़ांचा चार मितींचा नकाशा तयार करण्यात आला असून त्यात भारतीय वंशाच्या वैज्ञानिकाचा समावेश आहे. स्टॅनफर्ड व हार्वर्ड विद्यापीठातील संशोधकांनी हे यश मिळवले असून त्यामुळे जनुकीय आजारांवर उपचारात मदत होणार आहे. गेली काही दशके संशोधकांना असे वाटत होते की मानवी पेशी या काही विशिष्ट पद्धतींनी एकमेकांशी संपर्कात असतात. ते एकमेकांच्या लगेच सान्निध्यात येतात व गुणसूत्राभोवती कडे करतात. डीएनएच्या घटकांची फेररचना करता येते त्यातून पेशी कुठली जनुके क्रियाशील करायची हे ठरवत असतात. २०१४ मध्ये वैज्ञानिकांनी असे सांगितले होते की, ही वेटोळी शोधता येतात. यातील पहिले नकाशे हे स्थिर स्वरूपाचे होते व त्यात वेटोळ्यातील बदल टिपता आला नव्हता. पेशी केंद्रकाच्या गर्दीच्या जागेत डीएनए एकमेकांना कसे ओळखतात व पेशींचा प्रतिसाद कसा नियंत्रित होतो हे आता समजत आहे. यापूर्वी जे नकाशे होते त्यात घडी असलेल्या जिनोमचा विशिष्ट अवस्थेत वेध घेतला जात होता पण स्थिर चित्रातून बदल कळत नव्हते त्यामुळे प्रक्रिया नेमक्या कशा घडतात हे कळत नव्हते असे स्टॅनफर्डचे विद्यार्थी सुहास राव यांनी सांगितले. जनुकांच्या घडय़ांचा अभ्यास करून त्यांच्यातील घडणे व नष्ट होणे या दोन्ही क्रिया एखाद्या चित्रपटासारख्या पकडता येतात, असे राव यांनी सेल या नियतकालिकातील शोधनिबंधात म्हटले आहे. जनुकांच्या घडय़ांची प्रक्रिया शोधण्यासाठी चकतीच्या आकाराच्या कोहेजिन या प्रथिनाचा वापर करण्यात आला. ते या वेटोळ्यांच्या सीमेवर होते. २०१५ मध्ये या वैज्ञानिकांनी डीएनए वेटोळी कोहेसिनमुळे पेशीत तयार होतात व त्या प्रक्रियेला एक्सट्रशन म्हणतात असे स्पष्ट केले होते. पाठीवरच्या बॅगेच्या पट्टय़ाची लांबी कमी जास्त करता येते तसा एक्सट्रशन प्रक्रियेचा उपयोग असतो त्यामुळे डीएनएची वेटोळी तयार होतात व कोहेसिन वेटोळी जे ठरवतील तेच काम ते डीएनए करतात. कोहेसिन नसेल तर वेटोळी नष्ट होतात असे राव यांचे म्हणणे आहे. कोहेसिन डीएनएमध्ये ज्या वेगाने फिरते त्या वेगाने कुठलेही प्रथिन फिरत नाही.
