गेल्या २० वर्षात देशभरात १,८८८ जणांचा कोठडीत मृत्यू झाला आहे. याप्रकरणी ८९३ पोलिस कर्मचार्‍यांवर गुन्हे नोंदवण्यात आले आणि ३५८ कर्मचार्‍यांवर आरोपपत्र दाखल करण्यात आले. पण या कालावधीत केवळ २६ पोलिसांना दोषी ठरवण्यात आल्याचे माहिती समोर आली आहे. नॅशनल क्राईम रेकॉर्ड ब्युरोच्या २००१-२०२० च्या भारतातील वार्षिक गुन्हे (सीआयआय) अहवाल जाहीर करण्यात आला आहे. उत्तर प्रदेशातील कासगंज येथील एका हिंदू कुटुंबातील अल्पवयीन मुलीच्या बेपत्ता झाल्याप्रकरणी अटकेत असताना अल्ताफ या २२ वर्षीय तरुणाच्या गेल्या मंगळवारी झालेल्या कोठडीतील मृत्यूच्या पार्श्वभूमीवर या घटनेला महत्त्व आले आहे. या घटनेनंतर कासगंजमधील कोतवाली पोलीस ठाण्यातून पाच पोलिसांना निलंबित करण्यात आले आहे. जमिनीपासून अवघ्या दोन फूट अंतरावर असलेल्या टॉयलेटमधील पाण्याच्या पाईपचा वापर करून अल्ताफने त्याच्या जॅकेटच्या हुडमधून गळफास घेऊन आत्महत्या केल्याचा दावा त्यांनी केला होता. उत्तर प्रदेशच्या अधिकाऱ्यांनी सांगितले की, कोठडीतील मृत्यूची विभागीय चौकशी आणि दंडाधिकारी चौकशी एकाच वेळी केली जात आहे. नॅशनल क्राईम रेकॉर्ड ब्युरोची माहिती दर्शविते की कोठडीतील मृत्यूसाठी मृत्यूसाठी दोषी ठरलेल्या सर्वाधिक ११ पोलिसांची संख्या २००६ मध्ये होती. ज्यात सात उत्तर प्रदेश आणि चार मध्य प्रदेशात होते. ज्या वर्षात पोलीस कोठडीत मृत्यूची नोंद झाली होती त्याच वर्षी दोषी ठरविण्याचा आकडा संबंधित आहे की नाही हे आकडेवारी स्पष्ट करत नाही. ताज्या आकडेवारीनुसार, २०२० मध्ये ७६ कोठडीतील मृत्यूची नोंद झाली असून, गुजरातमध्ये सर्वाधिक १५ मृत्यू झाले आहेत. आंध्र प्रदेश, आसाम, बिहार, छत्तीसगड, हरियाणा, कर्नाटक, केरळ, मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र, ओडिशा, पंजाब, राजस्थान, तामिळनाडू, तेलंगणा आणि पश्चिम बंगाल या राज्यांमध्येही कोठडीत मृत्यू झाले आहेत. मात्र, गेल्या वर्षी कोणतीही शिक्षा झाली नाही. २०१७ पासून, एनसीआरबी कोठडीतील मृत्यू प्रकरणांमध्ये अटक केलेल्या पोलिसांची माहिती जारी करण्यात आली आहे. गेल्या चार वर्षांत कोठडीत झालेल्या मृत्यूप्रकरणी ९६ पोलिसांना अटक करण्यात आली आहे. मात्र, मागील वर्षांचा माहिती उपलब्ध नाही. राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांद्वारे सादर केलेल्या माहितीवरून संकलित केलेल्या नोंदींमध्ये, एनसीआरबीने पोलीस कोठडी/लॉकअपमधील रिमांडवर नसलेल्या व्यक्ती आणि रिमांडमध्ये असलेल्या व्यक्तीचे मृत्यू या दोन श्रेणींमध्ये वर्गीकृत केले आहे. पहिल्या वर्गात ज्यांना अटक करण्यात आली आहे पण त्यांना न्यायालयात हजर करणे बाकी आहे आणि दुसऱ्या श्रेणीत पोलीस/न्यायिक कोठडीत असलेल्यांचा समावेश आहे. या माहितीनुसार, २००१ पासून, रिमांडवर नसलेल्या व्यक्ती श्रेणीमध्ये १,१८५ कोठडीतील मृत्यू आणि रिमांडमधील व्यक्ती श्रेणीतील ७०३ कोठडीतील मृत्यूची नोंद झाली आहे. गेल्या दोन दशकांत कोठडीतील मृत्यूप्रकरणी पोलीस कर्मचाऱ्यांविरुद्ध नोंदवण्यात आलेल्या ८९३ गुन्ह्यांपैकी ५१८ हे रिमांडवर नसलेल्यांशी संबंधित आहेत. एनसीआरबी डेटाबद्दल इंडियन एक्स्प्रेसने संपर्क साधला असता, यूपी आणि आसाममध्ये डीजीपी म्हणून काम केलेले निवृत्त आयपीएस अधिकारी प्रकाश सिंग म्हणाले की, "पोलिसांच्या कार्यपद्धतीतील त्रुटी मान्य केल्या पाहिजेत आणि त्या सुधारल्या पाहिजेत".
