नवी दिल्ली : पाऊस मोजण्याच्या तुरळक केंद्रापासून आज जगातील विख्यात अशा हवामान केंद्रापर्यंत भारतीय हवामान विभागाने (आयएमडी) मजल मारली आहे. १५ जानेवारी रोजी भारतीय हवामान खात्याला दीडशे वर्षे पूर्ण होत आहेत. या दीडशे वर्षांतील ‘आयएमडी’चा प्रवास थक्क करणारा आहे.

देशात १८६४मध्ये आलेले भीषण चक्रीवादळ, १८६६ आणि १८७१मध्ये मान्सूनने घातलेला धुमाकूळ या पार्श्वभूमीवर ‘आयएमडी’ची १५ जानेवारी १८७५ रोजी स्थापना करण्यात आली. ‘आयएमडी’चे महासंचालक मृत्यूंजय मोहापात्रा यांनी सांगितले, ‘एच. एफ. ब्लँडफोर्ड भारतासाठी हवामानाची माहिती देणारे पहिले तज्ज्ञ होते. त्यांनी अखंड भारतामध्ये पडणाऱ्या पावसाचा पहिला नकाशा बनविला. ७७ ठिकाणी पडणाऱ्या पावसाची मोजणी त्यांनी केली होती. तेव्हापासून सुरू झालेला ‘आयएमडी’चा प्रवास आतापर्यंत सुरू असून, ‘आयएमडी’ आता अधिक आधुनिक झाले आहे.’

Muralidhar Moholya admits lack of basic facilities at 33 airports in the Maharashtra state Pune news
राज्यातील ३३ विमानतळांवर सुविधांचा अभाव; …या मंत्र्यांनीच दिली कबुली
AAP defeat in Delhi polls is a setback to Uddhav Thackeray and Sharad Pawar
Delhi Assembly Election: पराभव ‘आप’चा, धक्का उद्धव ठाकरे…
Vivo V50 is launching in India on February 17
Vivo V50 : 6,000mAh बॅटरीसह लाँच होणार विवोचा स्लिम, ड्रीम स्मार्टफोन; कॅमेरा किती मेगापिक्सलचा असेल? जाणून घ्या
Drones will be used for firefighting mumabi news
अग्निशमनासाठी ड्रोनचा वापर करणार; अग्निशमन दल सक्षम करण्यासाठी ७३६.६३ कोटी रुपयांची तरतूद
No bird flu death reported in Dhule but 27 Rapid Response Teams activated precaution
धुळ्यात ‘बर्ड फ्लू’ प्रादूर्भावापूर्वीच २७ पथके तैनात, कुक्कुट व्यावसायिकांना सूचना
ISRO satellite launch , Sriharikota, andhra pradesh, 100th successful flight,
ISRO satellite launch mission : इस्रोने श्रीहरीकोटामध्ये ठोकले दमदार शतक, शंभराव्या उड्डाणात ५४८ वा उपग्रह केला प्रक्षेपित
Without internet recharge plans Airtel Jio Vi launches voice and sms only recharge plans cheapest prepaid recharge plans
घरात वायफाय असणाऱ्यांसाठी Airtel-Jio-Vi चा जबरदस्त प्लॅन! दिवसाला फक्त ५ रुपये खर्च, जाणून घ्या किंमत किती
Airtel 90-Day Recharge Plan
Airtel चा स्वस्तात-मस्त प्लॅन! डेटा-कॉलिंगसह मिळणार भरपूर फायदे; केवळ इतक्या किंमतीत मिळेल ९० दिवसांची व्हॅलिडिटी

२०२३च्या अहवालानुसार, ‘आयएमडी’कडे ३९ ‘डॉप्लर’ हवामान रडार आहेत. तसेच, इनसॅट ३डी/३डीआर उपग्रहाच्या सहाय्याने दर १५ मिनिटांनी अद्यायावत माहिती देणारी यंत्रणा आहे. याच्या जोडीला ८०६ स्वयंचलित हवामान केंद्रे, २०० शेतीशी संबंधित स्वयंचलित हवामान केंद्रे, ५,८९६ पावसावर देखरेख ठेवणारी केंद्रे, ८३ वीज कोसळण्याची माहिती देणारी केंद्रे आहेत. ‘आयएमडी’च्या नजीकच्या काळातील मुख्य उपलब्धीमध्ये तीव्र स्वरुपातील हवामानाच्या अंदाजाचा २०१५ मध्ये घेतलेला अहवाल, अद्यायावत उपग्रह यंत्रणा आणि २०१८ मधील चक्रीवादळाची दर ६ मिनिटांनी घेतलेल्या माहितीचा समावेश करता येईल. विभागाचे संख्यात्मक पद्धतीचे हवामान अंदाजाचे प्रारूप काही तासांपासून पूर्ण हंगामातील हवामानाचा अंदाज वर्तवू शकते.

जनतेला हे अंदाज पाहता यावेत, यासाठी ‘आयएमडी’ने ‘मौसम’सह विविध मोबाइल अॅप्स तयार केली आहे. या अॅपमधून देशभरातील हवामानाचा अंदाज वर्तविला जाऊ शकतो. ‘आयएमडी’ केवळ भारतापुरतेच काम करीत नसून, हिंदी महासागराच्या उत्तरेकडील १३ देशांना चक्रीवादळाचा अंदाज आणि इशाऱ्यांची माहिती देते.

‘अंदाजांची अचूकता वाढली’

‘आयएमडी’चे महासंचालक मृत्यूंजय मोहापात्रा म्हणाले, ‘तीव्र स्वरुपाच्या हवामानाच्या अंदाजाची अचूकता २०१४च्या तुलनेत २०२३ मध्ये ५० टक्क्यांनी वाढली आहे. या अचूक अंदाजामुळे मालमत्तेची हानी; तसेच जीवितहानी कमी झाली आहे. २०२३ पर्यंत पाच दिवसांच्या अंदाजाची अचूकता २०१७च्या एका दिवसाच्या अंदाजाइतकी आली आहे. चक्रीवादळाचा अंदाज अधिक अचूकतेने, जवळपास एकही चूक नसलेला वर्तविला जाऊ लागला आहे. अतिपावसाच्या हवामान अंदाजाची अचूकता ८० टक्के, वादळी पावसाच्या अंदाजाची अचूकता ८६ टक्के, उष्णतेच्या आणि शीत लाटांचा अंदाज ८८ टक्के अचूक आहे.’

Story img Loader