अमेरिका आणि स्पेन यांच्यात १८९८ साली झालेल्या युद्धात अमेरिकेने एका लढाईत स्पेनकडून सपाटून मार खाल्ला. बॅटल ऑफ सॅन हुआन हिल म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या लढाईत स्पेनच्या ७५० सैनिकांनी अमेरिकेच्या १५ हजार सैनिकांना रोखूनच धरले नाही तर त्यातील १४०० सैनिकांना काही मिनिटांत ठार मारले. त्याने अमेरिका हादरली. लष्कराने चौकशी समिती नेमली. त्यांच्या तपासात असे लक्षात आले की, स्पॅनिश सैनिकांच्या जर्मन बनावटीच्या एम १८९३ माऊझर रायफल अमेरिकी सैनिकांकडील स्प्रिंगफिल्ड मॉडेल १८९२-९९ क्रॅग-यॉर्गनसन रायफलपेक्षा बऱ्याच सरस होत्या. नॉर्वेजियन डिझाइनच्या क्रॅग-यॉर्गनसन रायफलमध्ये दोन प्रमुख त्रुटी दिसून आल्या. तिचे मॅगझिन लोड करण्यास खूप वेळ लागत असे आणि तिच्या चेंबरमध्ये उच्च वेगाच्या काडतुसाला लागणारी पुरेशी शक्ती पुरवणारा स्फोट सहन करण्याची क्षमता नव्हती. त्यामुळे अमेरिकेने क्रॅग-यॉर्गनसन रायफल बदलण्याचा निर्णय घेतला. माऊझर रायफलने अमेरिकी सैन्याला इतके प्रभावित केले होते की, त्यांनी आपल्या सैन्यासाठी नवी रायफल बनवताना माऊझरचाच आधार घेतला. वास्तविक माऊझर रायफलचे डिझाइन वापरल्याबद्दल त्या कंपनीला अमेरिकेने रॉयल्टी देणे गरजेचे होते, पण अमेरिकेने माऊझर कंपनीला रॉयल्टी देण्याचे टाळले. त्यातून वादही निर्माण झाला, पण पहिले महायुद्ध सुरू झाले आणि त्यात जर्मनीचा पराभव झाला म्हणून जर्मनीला रॉयल्टी मिळालीच नाही. अमेरिकेने माऊझरच्याच धर्तीवर स्प्रिंगफिल्ड शस्त्रास्त्र कारखान्यात स्वत:ची रायफल बनवली. ती मॉडेल १९०३ स्प्रिंगफिल्ड रायफल नावाने ओळखली गेली. ती .३० कॅलिबरची, ५ गोळ्यांचे मॅगझिन बसणारी, बोल्ट अ‍ॅक्शन रायफल होती. सुरुवातीला तिला पुढे स्लायडिंग-रॉड टाइप बायोनेट (संगीन) होते. पण ते फारच तकलादू असल्याने तत्कालीन अध्यक्ष थिओडोर रुझवेल्ट यांनी त्याच्या जागी नेहमीचे धातूच्या लांब पात्याचे संगीन बसवण्याची आज्ञा दिली. आता ही बंदूक चांगली तयार झाली होती. अमेरिकी सैन्याने ती १९०३ साली अधिकृत बंदूक म्हणून स्वीकारली आणि १९३९ सालापर्यंत तिचे स्थान कायम होते. त्यानंतर सुधारित एम-१ गरँड रायफलने तिची जागा घेतली. पण तरीही एम १९०३ स्प्रिंगफिल्ड रायफल पहिले महायुद्ध, दुसरे महायुद्ध, कोरियन युद्ध आणि व्हिएतनाम युद्धापर्यंत वापरात होती. १९३९ नंतर तिचा प्रामुख्याने स्नायपर गन (दूरवरील नेमबाजीची रायफल) म्हणून वापर झाला. अमेरिकेच्या इतिहासात या बंदुकीने मानाचे स्थान पटकावले आहे. पहिले महायुद्ध सुरू होईपर्यंत अमेरिकेतील स्प्रिंगफिल्ड आर्मरी आणि रॉक आयलॅण्ड आर्सेनल या कारखान्यांत ८ लाखांहून अधिक एम १९०३ स्प्रिंगफिल्ड रायफल तयार झाल्या होत्या. या रायफलनिशी अमेरिका पहिल्या महायुद्धात उतरली. आजही या रायफलसाठी हौशी संग्राहक हजारो डॉलर मोजायला तयार असतात. sachin.diwan@expressindia.com
