बटाटा आणि अंडे या दोन गोष्टींवर मी आतापर्यंत इतके प्रयोग केले आहेत की ते लिहून ठेवले असते तर एखादे पाककृतींचे पुस्तकच तयार झाले असते. कैरी, कच्ची करवंदे यांचे इन्स्टंट लोणचे ही माझी खासियत. मी या पदार्थाचे पेटंटही घ्यायला हरकत नसावी. या पदार्थाने मला आतापर्यंत खूप वेळा मदतीचा हात दिलाय. मी पेशाने आणि पैशानेही शिक्षकच! गेली दहा वर्षे नोकरीच्या निमित्ताने भटकंती करतो आहे. मुंबई जवळ असूनही अस्सल ग्रामीणपणा टिकवलेल्या पिरकोन गावचा कधीकधी रहिवासी. म्हणजे एकप्रकारे अनिवासी पिरकोनकरच. पाककलेचा फारसा अधिकृत पूर्वेइतिहास नसलेल्या कुटुंबातला आणि एकेकाळचा शुद्ध(!) मांसाहारी मनुष्य. एकेकाळचा म्हणण्याचे कारण म्हणजे आतापर्यंत शुद्ध मांसाहारी ते शुद्ध शाकाहारी असा कठीण प्रवास झाल्यानंतर सध्या मिश्राहारी हे बिरुद मिरवत आहे. चहा हे आमच्या संपूर्ण कुटुंबाचं ‘राष्ट्रीय पेय’. पॅथॉलॉजीच्या लॅबमध्ये ज्याप्रमाणे एखाद्या घटकाचे विश्लेषण करून मिळते त्याप्रमाणे आमच्या घरातील व्यक्ती चहा पिऊन झाल्यानंतर त्यातील चहापत्तीचे प्रमाण, साखर, दुधाचा प्रकार इत्यादी सहज सांगू शकतात. (खोटे वाटत असेल तर माझ्या मोठय़ा भावाला म्हणजेच भाईला चहाला बोलवून पहा.) असो, आता नमनालाच घडाभर चहा झाल्यानंतर मी मूळ मुद्दय़ाकडे येतो. मी पदार्थ (बि)घडवायला कधी लागलो? नेमकं आठवत नाही पण, माझ्या पाककलेची सुरुवात माझ्या आवडीनिवडीमुळेच झाली. ज्या वेळी ताटात माझ्या आवडीचे जेवण नसेल त्यावेळी मी स्वत: उठून एखादी चटणी किंवा ‘इन्स्टंट’ पूरक पदार्थ तयार करून खात असे. बऱ्याच वेळा हा पदार्थ उपलब्ध साहित्य आणि वेळ या गोष्टींवर अवलंबून असायचा. हा पदार्थ मी एकटय़ापुरताच करत असे. या पदार्थाची पाककृती माझी स्वत:ची असल्याने मी ते आवडीने खायचो, पण यातील शिल्लक पदार्थ घरातल्यांना मिळाल्यास (चुकून) तेदेखील चवीने खायचे. बटाटा आणि अंडं या दोन गोष्टींवर मी आतापर्यंत इतके प्रयोग केले आहेत की ते लिहून ठेवले असते तर एखादे पाककृतींचे पुस्तकच तयार झाले असते. कैरी, कच्ची करवंदे यांचे इन्स्टंट लोणचे ही माझी खासियत. मी या पदार्थाचे पेटंटही घ्यायला हरकत नसावी. या पदार्थाने मला आतापर्यंत खूप वेळा मदतीचा हात दिलाय. तिखट मसाल्याला वैशिष्टय़पूर्ण पद्धतीने फोडणी दिल्यानंतर कोमट तेलात कैऱ्यांच्या फोडी टाकून तयार केलेले लोणचे घरातील सर्वचजण आवडीने खातात. आमच्या घरातल्यांपैकी खाण्याच्या पदार्थावर विविध प्रयोग करण्यात आमची ‘बारकी आत्या’ माहीर आहे. तिने घडवलेले-बिघडवलेले पदार्थ मी खूप वेळा खाल्ले आहेत. मात्र तिने देखील माझ्याकडून या इन्स्टंट लोणच्याची कृती विचारून घेतली आहे. (हे म्हणजे सचिन तेंडुलकरने आशिष नेहराकडून फलंदाजीच्या टिप्स घेतल्यासारखे झाले.) नोकरीची सुरुवात घरापासून दूर महाडजवळील पोलादपूर तालुक्यात झाल्यामुळे पोटापाण्याचा ज्वलंत प्रश्न निर्माण झाला होता. एका अविवाहित पुरुषाला ‘परपोषी’पणाकडून ‘स्वयंपोषी’पणाकडे जाण्याची हीच खरी संधी होती, परंतु रुमपार्टनर्सच्या आग्रहाखातर खानावळवाले, डब्बेवाले, हॉटेलचालक, ढाबेवाले या सर्वाना व्यवसाय करण्याची आम्ही वारंवार संधी दिली. या परोपकार करण्याच्या काळातही माझे ‘इन्स्टंट’ प्रयोग चालूच होते. या जोडीला पोलादपूरमधील सुमारे पाच वर्षांच्या काळात मी आमचे ‘राष्ट्रीय पेय’ चहा बनवण्यात तरबेज झालो. चहाच्या संदर्भातील तेथील एक आठवण आहे. आमच्या एका शिक्षक मित्राचे नुकतेच लग्न झाले होते. त्याने आम्हाला जेवणासाठी आमंत्रण दिले होते. पोलादपूरपासून १५ किलोमीटर अंतरावर दुर्गम भागातील शाळेत तो काम करत होता. राहण्याचे ठिकाणही तेच गाव. अमित आणि विश्वंभर हे माझे दोन रूमपार्टनर तसेच आमच्याहून वयाने ज्येष्ठ असलेले म्हात्रे गुरुजी असे चारजण संध्याकाळी त्याच्या घरी गेलो. सुरुवातीला पाणी वगैरे देऊन झाल्यानंतर त्या शिक्षक मित्राने मला किचनमध्ये बोलावले आणि सर्वासाठी चहा करण्यास सांगितले. त्याला माझ्या हातचा चहा आवडत होता. चहा बनवल्यानंतर त्याने तो चहा त्याच्या पत्नीलाही दिला व असाच चहा बनवायला शिकून घे असा सल्लाही दिला. माझे नशीब इतकेच की मी भांडीदेखील चांगली घासतो हे त्याला आठवले नाही, नाहीतर पंचाईत झाली असती. कालांतराने माझी बदली उरण तालुक्यात झाली, लग्नही झाले त्यामुळे माझी स्वयंपाकघरातील लुडबूडही कमी झाली. आता माझ्यातील स्वयंपाकातील कला लुप्त होणार की काय अशी भीती निर्माण झाल्यानंतर पुन्हा एकदा आमचे कार्यालयीन व्यवस्थापन मदतीला धावले. अवघ्या ४ वर्षांनंतर २०१६ मध्ये माझी बदली पालघर जिल्ह्यातील मोखाडा तालुक्यात झाली. नोकरदार पत्नी आणि दीड वर्षांच्या रियानला सोडून २०० किमी लांबच्या शाळेत रुजू झालो. तालुक्याचे ठिकाण असूनही केवळ एकच खानावळ, लहानशी बाजारपेठ यामुळे माझेही कुपोषण होण्याची शक्यता निर्माण झाली. माझ्या सुदैवाने व माझ्या मित्राच्या म्हणजेच महेशच्या दुर्दैवाने त्याचीही बदली मोखाडा येथेच झाली. माझे सुदैव असे म्हणण्याचे कारण म्हणजे तो एक चांगला स्वयंपाकी आहे. त्याच्या सोबत राहून मीसुद्धा आता बऱ्यापैकी जेवण तयार करू शकतो. इतरांच्या घरात जसे स्वयंपाकघर असते तसे आमच्या खोलीत ‘स्वयंपाक प्रयोगशाळा’ आहे. अनुभवातून चुकतो आहे, पण शिकतो आहे. तुषार म्हात्रे tusharmhatre1@gmail.com
