‘फार्मसी’मधली पदवी घेऊन उच्चशिक्षणासाठी युरोपात गेलेली मुंबईची जिमिता सध्या नॉर्वेला स्तनाच्या कर्करोगासंदर्भात संशोधन करतेय. संशोधक म्हणून करिअर घडवतानाच आपल्यातली मूलभूत सर्जनशीलता जपण्याच्या प्रवासाची गोष्ट ती सांगतेय. परवा पेंटिंग करत होते, फुलांचं. एकेक फूल हळूहळू आकारत होतं. मनात आलं, आपलं आयुष्यही असंच आहे की.. एकेक टप्पे गाठतेय.. ओघानं एखाद्या चित्राला भराभरा शेडिंग करावं, तसं आठवायला लागलं. लहानपणापासूनच्या स्वप्नांपैकी एक होतं, ‘एमबीबीएस’ व्हायचं. ते प्रत्यक्षात साकारायची वेळ आली, तेव्हा नागपूरला अ‍ॅडमिशन मिळत होती नि घरचे मुंबईबाहेर पाठवायला तयार नव्हते. शेवटी जुहूच्या डॉ. भानूबेन नानावटी कॉलेज ऑफ फार्मसीमध्ये अ‍ॅडमिशन घेतली. या क्षेत्रात शास्त्रज्ञ, संशोधनादी करिअरच्या वाटा आहेत, हे कळलं. आमच्या मध्यमवर्गीय कुटुंबातली मी एकुलती एक असल्यानं मी सुपरप्रोटेक्टेड नसते, तरच नवल! बी. फार्मच्या शेवटच्या वर्षांला असताना नोटीस बोर्डवर वाचलं की, स्टुडण्ट एक्स्चेंज प्रोग्रॅम आहे. त्याबद्दल उत्सुकता वाटल्यानं मी अप्लाय केलं. या महिनाभराच्या प्रोग्रॅमसाठीचा देश आधी कळला नव्हता. इंडस्ट्रिअल ट्रेनी म्हणून निवड झाल्यावर कळलं की, देश होता इजिप्त आणि शहर होतं अलेक्झांड्रिया. त्या सुमारास तिथं राजकीय पेचप्रसंग निर्माण झाला होता. त्यामुळं माझ्या सुरक्षेची काळजी घरच्यांना वाटत होती. आम्ही पूर्ण शाकाहारी असल्यानं तो आणखी एक प्रश्न होताच. मी मात्र जायचंच, हे पक्कं ठरवलं. भरपूर मनधरणी करून घरच्यांना राजी केलं. इजिप्तला पोहचले. तिथं हिजाब घातलेल्या अनेक जणींमध्ये मी वेगळी दिसत होते. मशिदीत जाताना हिजाब घालावाच लागे, पण ऑफिसमध्ये घालणं ऑप्शनल होतं. तिथं माझे अनेक मित्रमैत्रिणी झाले. परतण्याआधी एकदा नाइल क्रूझवर जायचं होतं. तशी गेलेही. गिझा पिरॅमिड्स वगैरे पाहिले. वाटलं.. जग खूप सुंदर आहे. जगातल्या आणखी सुंदर गोष्टी बघण्याची आस मनाला लागली. घरी ही गोष्ट सांगितल्यावर ‘अमेरिकेत जा, ते सेफ आहे. आपले बरेच नातलग तिकडं आहेत’, असं आईनं मायेनं सांगितलं. पण स्वत:च्या हिकमतीवर एक्स्प्लोर करायचं होतं. माझे अनेक मित्रमैत्रिणी अमेरिकन युनिव्हर्सिटीजमध्ये गेले, युरोपात कुणी गेलं नाही. खरंतर तिथल्या युनिव्हर्सिटीज खूप चांगल्या आहेत. मला युरोपात चांगले टय़ुटर मिळाले. भारतातल्या लॅबमध्ये इथल्या एवढा प्रॅक्टिकल एक्सपिरिअन्स मिळत नाही. उपकरणंही खूप महाग असतात. पण युरोपियन युनिव्हर्सिटीजमध्ये अत्याधुनिक सोयी आणि रिसर्च फंडिंग उपलब्ध आहेत. त्यामुळं युरोपमध्ये कुणी नातलग नसूनही मी युरोपमध्ये जायचा निर्णय घेतला. नेदरलॅण्डच्या लेडेन युनिव्हर्सिटीमध्ये मिळालेल्या अ‍ॅडमिशनची गोष्ट इंटरेस्टिंग होती. तिथं अप्लाय केलं आणि त्यांचा नकार आला. त्यांच्या मते, भारतीय विद्यार्थ्यांचे अभ्यासाचे तास नेदरलँण्डमधल्या शिक्षण पद्धतीनुसार पुरेसे नव्हते. तोपर्यंत माझ्या करिअरचा आलेख चढताच होता. इंडियन फार्मासिटिकल असोसिएशन (आयपीए)तर्फे बेस्ट स्टुण्डण्ट अ‍ॅवॉर्ड मिळालं होतं. तरीही नकार मिळाल्यानं मी खट्टू झाले. युनिव्हर्सिटीच्या साइटवरून कळलं की, त्यांची मार्केटिंग मॅनेजर प्रमोशनसाठी भारतात येणार होती. तिला ई-मेल करून कॉफी मिटिंगसाठी विचारणा केली. त्यांना भेटल्यावर नकारासंदर्भात नेटानं बोलणं चालू ठेवत माझ्या ट्रॉफीज, सर्टिफिकेटस् वगैरे दाखवल्या. त्यांनी काही प्रतिसाद दिला नाही. त्या नेदरलँण्डला परतल्यानंतर महिनाभरानंतर माझी निवड झाल्याचं पत्र आलं. हाफ स्कॉलरशिप मिळाली होती. तिथं गेल्यावर डीनशी बोलून, त्यांना पैशांची अडचण सांगितली. त्यांनी पूर्ण स्कॉलरशिप दिल्यानं तिथं शिक्षण घेणं परवडलं. सगळ्या गोष्टी एकेक करून घडत गेल्या. ठरवलं तसं होत गेलं. नेदरलॅण्डला असतानाच सहा महिन्यांसाठी स्वीडनमध्ये स्टॉकहोमला जाऊन एक्स्चेंज स्टडी प्रोग्रॅमअंतर्गत ‘फार्माकोजेनेटिक्स’चा अभ्यास करायला मिळाला. त्यानंतर ‘एम.एस्सी. इन टॉक्सिकॉलॉजी’ झाले. भारतात परतल्यावर नोकरी करावी की पीएचडी करावी, या दुविधेत वर्षभर घरीच होते. काही इंटरव्ह्यमूज देऊनही मन अभ्यासाकडेच ओढ घेत होतं. मग तीन वर्षांची पीएचडी करायची ठरवलं. ट्रोनहाइममधल्या ‘नॉर्वेजियन युनिव्हर्सिटी ऑफ सायन्स अ‍ॅण्ड टेक्नॉलॉजी’मध्ये शिकताना जॉबही करायचं ठरवलं. कारण शिक्षणासाठी पैशांची गरज होती आणि त्याबाबतीत स्वावलंबी होणं गरजेचं होतं. मध्यंतरी आई आणि मावशी माझ्याकडे येऊन राहून गेल्या. इथं शिकताना सगळ्यात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे ताण येत नाही. कारण एखाद्या व्यक्तीवर ताण येणं, ही गोष्ट तिथल्या कायद्यात बसत नाही. अर्थात डेडलाइन्स असतात, पण समजा तुम्हाला बरं नसेल किंवा अधिक चांगल्या प्रकारे काम करण्यासाठी आणखी वेळ हवा असल्यास वेळ मागून घेता येतो. इथं लोकं आठ ते चार या वेळातच काम करतात. कामाव्यतिरिक्तचा वेळ कुटुंब, मित्रांना देणं अपेक्षित असतं. विद्यार्थ्यांच्या मन:शांतीची काळजी घेतली जाते. विद्यार्थ्यांना अभ्यासक्रमातले विषय आयुष्यभर लक्षात राहावेत, अशा तऱ्हेनं परीक्षा घेतली जाते. केवळ परीक्षार्थी होणं बिलकूल अपेक्षित नाही. मीही अभ्यास करताना हीच पद्धत फॉलो केली. मी परीक्षक असते, तर काय विचारलं असतं, असा विचार करून अभ्यास केला. सुरुवातीला मला इथला वेळ पाळण्याचा अलिखित नियम थोडा कठीणच गेला. काही वेळा संवाद साधायला भाषेचा थोडा प्रश्न येतो. नॉर्वेजियन भाषेची बेसिक लेव्हल मी शिकलेय, पण आणखी शिकायला अभ्यासामुळं वेळ मिळत नाही. इथं येऊन वर्ष झालंय. इथले लोक खूप चांगले, हेल्पफुल, फ्रेण्डली आहेत. माझ्या मेंटॉर माझी आस्थेनं विचारपूस करतात. त्यांच्या आपुलकीनं आणि कौतुकानं शिकायला आणखी हुरूप येतो. इथं टीमवर्क आणि सर्वानुमतावर भर दिला जातो. मी ब्रेस्ट कॅन्सरवर संशोधन करतेय. एकाच प्रकारचे उपचार सगळ्यांना लागू होत नसल्यानं प्रत्येक रुग्णाच्या आवश्यकतेनुसार उपचारात बदल करावा लागतो. स्तनाच्या एखाद्या भागात त्याचा प्रार्दुभाव होऊन मग तो शरीराच्या इतर भागात पसरतो. स्तनांचा कर्करोग शरीराच्या इतर भागांत आपले हातपाय कसे पसरतो, हा माझ्या संशोधनाचा विषय आहे. मी एका वयस्कर नॉर्वेजिन कुटुंबासोबत सुरेख लाकडी घरात राहातेय. त्यांच्या कुटुंबाचाच भाग झालेय. फुड हा सगळ्यात मोठ्ठा आणि कळीचा प्रश्न होता माझ्यासाठी. रेस्तराँमध्ये गेल्यावर फक्त पिझ्झा नि पास्ताचा ऑप्शन असतो. त्याची चवही आपल्यासारखी नसते. इथले पदार्थ खूप महाग असतात. म्हणून घरी फोनवरून विचारत स्वयंपाक शिकले. एवढा चांगला की, अगदी मास्टर शेफ झालेय. इथं आम्ही भारतीय सणवार साजरे करतो. सणावाराच्या वेळी घरच्यांना फारच मिस करते. रोज स्काइपवर बोलायचं आज्जीला दिलेलं वचन पाळते. दर सहा महिन्यांनी मी घरी येऊन जाते. कारण कुटुंबाच्या अतूट स्नेहबंधांनी आपण बांधलेले असतो. इथं पाऊस किंवा बर्फ सतत पडत असल्यानं हवेत गारठा असतो. वेगवान वारे वाहातात. त्याची सवय व्हायला वेळ लागला. सुरुवातीला तर मी नव्‍‌र्हस झाले होते. मग आहार आणि पोशाखात बदल केला. सोशली अ‍ॅक्टिव्ह राहिले आणि सगळं सुरळीत झालं. युरोपमध्ये अभ्यास करण्याचा एक फायदा असा की, तिथं बऱ्याच देशातले विद्यार्थी शिकायला येतात आणि फ्रेण्ड्स होतात. माझे फिलिपाइन्स, इथियोपिया, कोस्टारिका, पोर्तुगाल, पाकिस्तान, अफगाण अशा अनेक देशांतले फ्रेण्ड्स आहेत. आमच्या मैत्रीत कोणताही राजकीय मुद्दा आड येत नाही. परदेशात राहून माझ्यात अनेक बदल झालेत. मी स्वत:ची काळजी नि निर्णय घ्यायला लागलेय, ‘नाही’ म्हणायला, बॅरिअर्स मोडायला शिकलेय. अधिक जबाबदारीनं वागायला शिकले. हट्टीपणा गायब झालाय. इथलं वातावरण खूप सेफ आहे. युनिव्हर्सिटीजमध्ये इमर्जन्सी नंबर्स आणि काउन्सेलर्सची व्यवस्था असते. ठिकाण कुठलंही असो, आल्या संकटाला तोंड द्यायला आपण कायम तयार राहायला हवं. मनी, इन्फ्रास्ट्रक्चर आणि वर्क कल्चरचा विचार करता नॉर्वेत आणि लाइफस्टाइल, सोशल लाइफ वगैरेंचा विचार करता स्वीडनमध्ये आणि नंतर नेदरलँडमध्ये राहायला आवडेल. पुढं दोन र्वष पोस्ट डॉक्टरेट करण्याचा आणि युनिव्हर्सिटीही बदलण्याचा विचार चालू आहे. त्यानंतर पैशांपेक्षा कुटुंबाला प्राधान्य द्यायचंय. शिक्षणानिमित्तानं एक्स्प्लोर करायला मिळालं, खरं. पण घर ते घरच! नेदरलॅण्ड ही मी पाहिलेली पहिली युरोपियन कंट्री. त्यामुळे मनात थोडी भीती आणि भाषेचा प्रश्न होताच. एकदा फिरताना छानशी कोट- हॅट घातलेल्या एका युरोपीयन लेडीनं थांबवून विचारलं, ‘आर यू इंडियन?’ मी बावचळून ‘हो’ म्हटलं. तिनं ‘बॉलीवूड पार्टीला येतेस?’ विचारलं. ही विचारणा करणारी होती एक फेमस आर्टिस्ट- मॉली अ‍ॅकरमन. तिनं घरी बोलावल्यानं मी आणखीन घाबरले. तरी सगळा धीर एकवटून गेले. तिच्या घरभर सुंदर चित्र होती. तिला साडी नेसायला माझी मदत हवी होती. पुढं ती माझी चांगली मैत्रीण झाली. वाढदिवसाच्या दिवशी मी होमसिक झाले होते. तिनं माझ्यासाठी पार्टी ठेवली होती. तिच्यासारख्या काहीजणांनी भारतीय संस्कृती आणि आहार-विहार मनापासून स्वीकारलाय. कधी बस ड्रायव्हरनं हसून गुड मॉर्निग म्हणणं, कधी डोनट घेताना आपल्या हसण्याला मिळालेली कॉम्प्लिमेंट, अशा अनेक छोटय़ाछोटय़ा गोष्टींमुळं आपण कम्फर्टेबल होतो. आठवतंय की, नेदरलॅण्डमध्ये गेले तेव्हा खूप बर्फ पडत होता. तिथं एअरपोर्टवर घ्यायला कुणी येत नाही. मला स्टुडण्ट्स हाऊस शोधायचं होतं. सामान घेऊन मी चाललेले. एक आजोबा भेटले. त्यांनी माझी चौकशी करून वाट दाखवायला ते येऊ लागले. त्यांच्या हातात काठी असूनही ते माझी बॅग उचलून मला मदत केली. असेही अनुभव येतात. आणखीन एक आर्टिस्ट मैत्रीण झाली, व्होल्गा नावाची. नेदरलँडमध्ये स्थायिक झालेली. तिच्यासोबत फिरताना निसर्गाकडं पाहायची नवी दृष्टी मला मिळाली. आय लव्ह पेंटिंग. आर्ट एक्झिबिशन्सना जायला मला फार आवडतं. मी ब्लॉग लिहिते. कविता करते. लेख लिहिते.. बोलता बोलता, फुलांचं चित्र पूर्ण होत आलंय.. सुरेख फुलताहेत पाकळ्या.. माझ्या स्वप्नांप्रमाणं. - जिमिता तोरस्कर ट्रोनहाइम, नॉर्वे (शब्दांकन- राधिका कुंटे) तुम्ही स्वत: किंवा तुमच्या आसपासच्या १८ ते ३० वयोगटातल्या, वेगळ्या प्रांतात, नवख्या देशात, वेगळी वाट निवडून शिक्षण, नोकरीच्या निमित्तानं राहणाऱ्या मुलींची किमान बेसिक माहिती तिच्या संपर्क क्रमांकासह आम्हाला नक्की पाठवा. ‘विदेशिनी’ कॉलमसाठी असा उल्लेख जरूर करा. त्यासाठी आमचा ई-मेल आहे - ५्र५ं.’‘२ं३३ं@ॠें्र’.ूे
