सकाळी उठल्यानंतर एक कप कॉफी पिणे तुमच्या शरीरासाठी जास्त फायदेशीर ठरते. एका अमेरिकन अभ्यासात असे आढळून आले आहे की, “दिवसभरामध्ये कधीही कॉफी पिण्याऐवजी सकाळी कॉफी प्यायल्याने हृदयरोग आणि सर्व कारणांमुळे होणाऱ्या मृत्यूदराचा धोका कमी होतो.
“या निष्कर्षांवरून असे दिसून येते की, “सकाळी कॉफी प्यायल्याने हृदयरोगाचा धोका कमी होण्यास मदत होऊ शकते.” हा निष्कर्ष अमेरिकेतील ४०,७२५ प्रौढांवर केलेल्या अभ्यासातून समोर आला आहे. हे संशोधन युरोपियन हार्ट जर्नलमध्ये प्रकाशित झाले आहे.
संशोधन काय सांगते (What the study means)
या अभ्यासात असे आढळून आले की, कॉफी न पिणाऱ्यांच्या तुलनेत सकाळी कॉफी पिणाऱ्यांमध्ये कोणत्याही कारणाने मृत्यूची शक्यता १६ टक्के कमी होती आणि हृदयरोगाने मृत्यूची शक्यता ३१ टक्के कमी होते. हे स्पष्ट करताना, दीर्घकालीन जीवनशैली आजारांवर काम करणाऱ्या शास्त्रज्ञ आणि इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ पब्लिक हेल्थ गांधीनगर (IIPHG) येथील सहयोगी प्राध्यापक डॉ. कोमल शाह यांनी द इंडियन एक्स्प्रेसला सांगितले की, “दिवसभरामध्ये कॅफिनचे सेवन केल्याने झोपेच्या पद्धतींमध्ये व्यत्यय येऊ शकतो आणि झोपेची गुणवत्ता कमी होऊ शकते. कमी झोपेमुळे हृदयरोग, कमकुवत प्रतिकारशक्ती आणि चयापचय समस्यांसह अनेक आरोग्य धोक्यांचा सामना करावा लागतो. मागील क्लिनिकल चाचणीत असे दिसून आले आहे की, “दुपारी किंवा संध्याकाळी जास्त कॉफीचे सेवन करणाऱ्यांमध्ये कॉफी न पिणाऱ्यांच्या तुलनेत रात्रीच्या वेळी मेलाटोनिनच्या उत्पादनात ३० टक्के घट होण्याशी संबंधित होते. मेलाटोनिन हा एक न्यूरोएंडोक्राइन हॉर्मोन आहे, जो सर्केडियन लयमध्ये (circadian rhythm,) महत्त्वाची भूमिका बजावतो आणि काही पुरावे असे सूचित करतात की, “मेलाटोनिनचे कमी प्रमाण ऑक्सिडेटिव्ह ताण पातळी, रक्तदाब पातळी आणि हृदयाच्या धोक्यांशी संबंधित आहेत.
जास्त कॉफी पिण्याचे काय परिणाम होतात? (What is the impact of drinking too much coffee?)
कॅफिनच्या अतिसेवनाबद्दल डॉ. शाह सावध करत म्हणाले की, “रक्तदाब, हृदयविकाराचा झटका किंवा अनियमित आणि झोपेची गुणवत्ता खालवण्याचा धोका वाढण्याची शक्यता असते. हे सर्व उच्च मृत्यूदराशी संबंधित आहे. सकाळी कॉफी पिणारे लोक संतुलित दिनचर्येचा भाग म्हणून (उदा. नाश्त्यासह) कॉफी पिण्याची पितात आणि दिवसभर जास्त प्रमाणात कॉफी पिणे टाळतात. दिवसभर कॉफी करणारे लोक कमी झोपेमुळे किंवा अस्वस्थ सवयींमुळे ऊर्जेसाठी दिवसभर कॉफीवर अवलंबून राहतात. काही तज्ज्ञ कॉफीला वर्कआउटपूर्वीचे पेय म्हणून शिफारस करतात, कारण ते वर्कआउटदरम्यान ताकद, शक्ती आणि सहनशक्ती वाढवते.
आपण किती प्रमाणात कॉफी प्यावी? (What then is the ideal amount of coffee we should have?)
गुजरात विद्यापीठातील लाईफ सायन्सेस, फूड सायन्स अँड न्यूट्रिशन विभागातील सहाय्यक प्राध्यापक डॉ. रिचा सोनी यांनी इंडियन कौन्सिल ऑफ मेडिकल रिसर्च (ICMR) च्या मार्गदर्शक तत्त्वांचा हवाला देत द इंडियन एक्स्प्रेसला सांगितले की, “आपण दिवसभरात कॉफीचे सेवन ३०० मिलीग्रामपेक्षा कमी प्रमाणात ठेवले पाहिजे. “जर तुम्ही १५० मिली कॉफी घेतली आणि त्यात ७०-८० मिलीग्राम कॅफिन असेल आणि जर ती इन्स्टंट (डिकॅफिनेटेड किंवा फिल्टर केलेली) कॉफी असेल तर त्यात ५०-६५ मिलीग्राम कॅफिन असेल, म्हणून मध्यम प्रमाणात सेवन करणे ठीक आहे.”
शरीरात कॅफिनच्या जैवरसायनशास्त्र आणि परस्परसंवादाचे स्पष्टीकरण देताना डॉ. सोनी म्हणतात, “जेवणाच्या आधी किंवा नंतर कॉफी किंवा चहा टाळा, कारण या पेयांमध्ये टॅनिन असतात जे शरीरात लोहाचे शोषण करणे कमी करू शकतात; ज्यामुळे शरीराला आवश्यक असलेले लोह शोषणे कठीण होते.
कॉफीच्या फायदेशीर गुणधर्मांचे रहस्य काय आहे? (What’s the secret of coffee’s beneficial properties?)
डॉ. शाह यांच्या मते, पॉलिफेनॉलसारख्या अँटीऑक्सिडंट्समुळे काही पेयांचे मध्यम सेवन आरोग्यासाठी फायदेशीर ठरू शकते. पण, जास्त प्रमाणात सेवन केल्याने हे फायदे कमी होऊ शकतात आणि कॅफिनच्या अतिरेकामुळे नकारात्मक परिणाम होऊ शकतात. मध्यम प्रमाणात सेवन केल्याने चयापचय दर वाढतो, फॅट्सचे ऊर्जेत रुपांतर होते आणि दीर्घकालीन आजारांपासून संरक्षण मिळते आणि त्यामुळे काही आरोग्य फायदेदेखील मिळू शकतात.”
कॉफी हानिकारक असल्याच्या पूर्वीच्या समजुती आणि त्या खोडून काढणाऱ्या नवीन वैज्ञानिक निष्कर्षांबद्दल अहमदाबादमधील स्टर्लिंग हॉस्पिटलमधील कार्डिओव्हस्कुलर आणि थोरॅसिक सर्जरीचे संचालक डॉ. सुकुमार मेहता यांनी द इंडियन एक्स्प्रेसला सांगितले की, हा अभ्यास मनोरंजक आहे. ऐतिहासिकदृष्ट्या कॉफीमध्ये कॅफिनचे प्रमाण जास्त असल्याने ती हानिकारक मानली जात असे. नंतर असे दिसून आले की, “दिवसातून पाच कप ब्लॅक कॉफीचे सेवन हृदयाच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर होते.”
काय काळजी घ्यावी? (What to watch out for)
सावधगिरीचा एक इशारा देत इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी – बॉम्बे (IIT-B) येथील सेंटर फॉर टेक्नॉलॉजी अल्टरनेटिव्हज फॉर रुरल एरियाज (CTARA) च्या प्रोफेसर रुपल दलाल यांनी द इंडियन एक्स्प्रेसला सांगितले की, “अभ्यास खूप चांगला झाला आहे असे दिसते, परंतु भारतीयांसाठी एक इशारा असा आहे की, साखर नसेल तर कॉफी फायदेशीर ठरते. आपल्याला साखर खूप आवडते म्हणून कॉफीच्या कपमध्ये साखरदेखील तितकीच हानिकारक आहे, हे नमूद करणे उचित आहे
