आपला मेंदू आणि इतर प्राण्यांचा मेंदू यात मुख्य फरक आहे तो सेरेब्रल कॉर्टेक्सचा. हा आहे आपल्या मेंदूचा बाह्य़ भाग. मेंदूमधलं सेरेब्रल कॉर्टेक्स हे आपल्यासाठी फार महत्त्वाचं आहे. प्राण्यापासून माणूस वेगळा झाला त्या काळात या बाह्य़ भागातली कार्ये वाढली. जास्त उच्च प्रतीची कामं माणूस करू लागला. हत्यारं- अवजारं तयार करणं, टोळ्यांमध्ये एकमेकांशी जुळवून घेऊन राहणं, आपल्या कृतींना योग्य अशी भाषा बनवून ती टोळीतल्या प्रत्येकाने वापरणं, अशा काही गोष्टी म्हणजे या सेरेब्रल कॉर्टेक्सची देणगी आहे. माणसातल्या सेरेब्रल कॉर्टेक्सला अनेक वळ्या आणि सुरकुत्या पडलेल्या असतात. इतर प्राण्यांचं कॉर्टेक्स मात्र त्या तुलनेने गुळगुळीत असतं. माणसाच्या क्षमता प्राण्यांपेक्षा बऱ्याच अंशी वाढलेल्या आहेत त्याचं कारण आपल्याला या सुरकुत्यायुक्त सेरेब्रल कॉर्टेक्समध्ये मिळतं. मेंदूच्या बाहेरचा साधारण इंचभराचा भाग या कॉर्टेक्सने व्यापलेला असतो. सेरेब्रल कॉर्टेक्स हा मेंदूच्या दोन अर्धभागांमध्ये विभागलेला असतो आणि हे दोन अर्धगोल चार विभागांमध्ये विभागलेले असतात. यांना लोब्ज असं म्हणतात. हे चारही लोब्ज एकमेकांशी हातात हात घालून काम करत असतात. त्यांच्या अखंड कामातूनच आपला मेंदू अक्षरश: धावत असतो. या चारपैकी एक भाग आहे फ्रंटल लोब. हा भाग कपाळाच्या आतल्या भागामध्ये असतो. नियोजन, समस्या निराकरण, विचार, भावनांवर नियंत्रण ही याची कामं आहेत. दुसरा ऑसीपेटल लोब मेंदूच्या मागच्या भागात असतो. हा मुख्यत: बघण्याचं काम करतो. मेंदूच्या वरच्या भागात सरळ असतो तो पेरिएटल लोब. स्पर्श, वेदना, तापमान, दिशाज्ञान हे याचं काम. चौथा टेम्पोरल लोब हा दोन्ही अर्धगोलात मिळून खालच्या भागात असतो. ध्वनी, संगीत, चेहरे व वस्तू ओळखणे, दीर्घ स्मृती अशा प्रकारची कामं इथे घडून येतात. हे चारही लोब्ज एकमेकांशी जुळवून घेऊन कामं करत असतात. या सर्व क्षेत्रांमध्ये न्यूरॉन्सचं जाळं पसरलेलं असतं. त्यामुळेच आपला संपूर्ण मेंदू महत्त्वाचा आहे. यातल्या एखाद्या भागामधला थोडासाही भाग काम करेनासा झाला, नादुरुस्त झाला तर इतर लोब्ज आपापली कामं चालू ठेवतात. ही मेंदूची एक खासियत म्हणावी लागेल. डॉ. श्रुती पानसे contact@shrutipanse.com
