कुतूहल : समुद्रविज्ञानाची परिभाषा

महासागरात प्रकाश पृष्ठभागापासून किती खोलीवर पोहोचतो त्यानुसार उपविभाग किंवा प्रदेश केलेले आहेत. उदा. जलपृष्ठभाग ‘जलपृष्ठीय’ (पेलॅजिक) या नावाने ओळखला जातो. हा सर्वात वरील प्रदेश, येथे भरपूर प्रकाश असतो. पाण्यात पोहोचणारा प्रकाश त्यातील गढूळपणा किंवा नद्यांतून वाहून आलेला गाळ यावर अवलंबून असतो. महासागरी प्रदेशात प्रकाश २०० मीटपर्यंत प्रवेश करतो. याला ‘उपजलपृष्ठीय’ (इपिपेलॅजिक) म्हणतात.

आणखी वाचा

मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदेंची भेट घेतल्यावर शरद पवारांची पहिली प्रतिक्रिया; म्हणाले, “मी आज…”

अखेर सत्य आलं समोर! शेवटचे दोन चेंडू राहिले असताना हार्दिक पांड्याने मोहित शर्माला काय सांगितलं? गोलंदाजाने केला मोठा खुलासा

स्त्री मनाला लज्जा आणणारी भाषा ते शितल म्हात्रे प्रकरणातील ओरिजनल व्हिडीओ, सुषमा अंधारे-संजय शिरसाट प्रकरण नेमकं काय आहे? वाचा…

“माझी संधी का डावलली गेली?” रायगडावरील शिवराज्याभिषेक सोहळा अर्ध्यात सोडून सुनील तटकरे माघारी; म्हणाले, “सरकारी कार्यक्रमात…!”

याखालील ‘मध्यजलपृष्ठीय’ (मीझोपेलॅजिक) भाग. याची खोली २०० मीटरपासून एक हजार मीटपर्यंत असते. यास ‘अल्पप्रकाशी’ (डिस्फोटिक) असे म्हणतात. मध्यजलपृष्ठीय भागाच्या खाली ‘अप्रकाशी’ भाग असतो यास ‘गभीरजलीय’ म्हणतात. याची खोली एक हजार मीटरपासून चार हजार मीटपर्यंत असते. या भागात कधीही प्रकाश पोहोचत नाही म्हणून यास ‘अप्रकाशी’ (अफोटिक) असे नाव आहे. वरील प्रत्येक विभागात तेथील परिस्थितीनुसार विभिन्न प्रकारे अनुकूलित झालेली जीवसृष्टी आढळते. 

जमिनीच्या उताराप्रमाणे मध्यजलपृष्ठीय व गभीरजलीय भाग ‘अगाध प्रदेश’ असे ओळखले जातात. अगाध प्रदेश बहुधा सागरतळाचा प्रदेश असतो. सागरतळाची सरासरी खोली चार हजार वा थोडी अधिक असते. या प्रदेशाचे दुसरे नाव ‘तलस्थ’ (तळाशी असलेला). सागरातील खोल दऱ्या याहून खोल असतात. याला ‘सागर गर्ता’ (हॅडल) किंवा ‘पाताळ क्षेत्र’ असेही म्हटले जाते. पाताळ क्षेत्राची खोली सहा ते दहा हजार मीटरच्या आसपास असण्याची शक्यता वर्तविली जाते. या खोलीवर जाण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत. प्रशांत महासागरात अशा गर्ता आढळतात.

– डॉ. मोहन मद्वाण्णा

मराठी विज्ञान परिषद

ईमेल : office@mavipa.org

संकेतस्थळ : http://www.mavipa.org