‘श्यामची आई’ चित्रपटातील आईने ‘श्याम’ अशी हाक मारल्याचा कोणताही प्रसंग अजूनही नुसता लांबून ऐकू जरी आला, तरी ‘श्याम’च्या भूमिकेतील माधव वझे यांचा तो पोरसवदा निरागस चेहरा डोळ्यांसमोर उभा राहतो. चित्रपटाचे वय ७२ वर्षे आणि काल माधव वझे यांचे निधन झाले, तेव्हा त्यांचे वय होते ८६ वर्षे. जवळपास संपूर्ण आयुष्यावर ‘श्याम’ या पात्राचा, भूमिकेचा ठसा अपरिहार्यपणे उमटूनही त्यांच्यातील सर्जक अभिनेता, समीक्षक आणि विचक्षण लेखक कुठेही उणावला नाही. त्या भूमिकेतच थांबला असे झाले नाही. राष्ट्रपती पुरस्कारप्राप्त ‘श्यामची आई’मधील छोट्या साने गुरुजींची भूमिका हा आयुष्यातील पहिल्याच टप्प्यावर आलेला मैलाचा दगड होता आणि ‘श्याम’ या भूमिकेने ते अगदी लहान वयात नावारूपाला आले, हे खरेच, पण तरी त्यांची तेवढीच ओळख नव्हती.
माधव वझे यांचा जन्म २१ ऑक्टोबर १९३९ रोजी पुण्यात झाला. ‘नाटकातील माणूस’ असलेले वझे अभिनय, दिग्दर्शन अशी आवड जपत, संवर्धित करत वाडिया कॉलेजात इंग्रजीचे अध्यापनही तितक्याच गोडीने करत. त्यांना राज्य नाट्य स्पर्धेमध्ये उत्कृष्ट अभिनयासाठी रौप्यपदके मिळाली. भारतीय व पाश्चात्त्य प्रथितयश नाटककारांच्या नाटकांच्या प्रयोगाचे दिग्दर्शन त्यांनी केले. सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठातील ललित कला केंद्र, तसेच गोवा येथील कला अकादमीच्या नाट्य विभागामध्ये अभ्यागत प्राध्यापक म्हणून काम केलेले वझे आंतरराष्ट्रीय नाट्य समीक्षक संघाचे सभासदही होते. नाट्य संघाच्या देश-परदेशांतील अधिवेशनांमध्ये त्यांनी शोधनिबंधही सादर केले. अर्थात, अभिनेता-दिग्दर्शक अशा भूमिकांत वावरलेले माधव वझे यांनी नंतर नाट्यगुरू आणि नाट्य समीक्षक म्हणूनही ठसा उमटवला.
नाट्यसमीक्षेच्या प्रांतात नाटक कसे बघावे, याचा जणू वस्तुपाठ त्यांनी त्यांच्या लेखनातून घालून दिला. स्वत: नाटकांत काम केलेले असल्याने आणि नाटकाच्या निर्मितीच्या अनेक बाजूंची जवळून ओळख असल्याने त्यांच्या नाट्यसमीक्षेत कथेच्या पलीकडे जाऊन नेपथ्य, प्रकाशयोजना, पात्ररचना, अवकाश आदी रंगभूमीचे विविध स्तरीय पापुद्रेही अलगद उलगडले जात असत. विविध नियतकालिकांसाठी समीक्षेबरोबरच कलाकारांच्या त्यांनी घेतलेल्या मुलाखती मराठी रंगभूमीसाठीचा एक मोठा दस्तावेज झाला. ‘प्रायोगिक रंगभूमी : तीन अंक’ (मूळ इंग्रजी ग्रंथाचे शांता गोखले यांनी केलेले संपादन; अनुवाद/संपादन – माधव वझे), रंगमुद्रा (अनेक नाट्यकर्मींची व्यक्तिचित्रणे), ‘समांतर रंगभूमी : पल्याड-अल्याड’ या त्यांच्या पुस्तकांकडे याच दृष्टिकोनातून पाहणे योग्य ठरेल. ‘श्यामची आई, आचार्य अत्रे आणि मी’ (आठवणी), ‘नंदनवन’ (मुलांसाठी) ही त्यांची इतर ग्रंथसंपदा.
जागर, पुणे या समांतर नाट्यसंस्थेचे संस्थापक-सदस्य म्हणून त्यांनी समांतर रंगभूमीसाठी केलेले काम ही त्यांची आणखी एक महत्त्वाची ओळख. परशुराम देशपांडे यांनी मराठीत रूपांतरित केलेल्या शेक्सपियरच्या ‘हॅम्लेट’ या नाटकाचे दिग्दर्शन माधव वझे यांनी केले होते. अलीकडे त्यांनी चित्रपटांतही कामे केली. त्यातील हिंदीतील ‘डिअर जिंदगी’, ‘थ्री इडियट्स’, मराठीतील ‘बापजन्म’ या चित्रपटांतील छोट्या भूमिकासुद्धा रसिकांच्या कायम लक्षात राहण्याजोग्या.
गेल्या काही वर्षांत त्यांनी लिखाण जरा कमी केले होते, पण नाटक पाहण्याचा त्यांचा उत्साह कधीही कमी झाला नाही. रंगभूमीचा हा लिहिता इतिहास आता काळाच्या पडद्यामागे गेला आहे.
