गर्दीच्या ठिकाणी खिसेकापूंपासून सावधान अशी सूचना हमखास लावलेली असते. तशीच सूचना लवकरच ऑनलाइनही झळकणार आहे. सध्या सुरू असलेल्या ऑनलाइन खरेदी जत्रेत देऊ केलेल्या ऑफर्सचा लाभ घेण्यासाठी ग्राहकांनी तोबा गर्दी केली आहे. अगदी सेकंदाला १८० लॉग इन्स इथपासून ते तासाला पाच लाखांहून अधिक मागण्या नोंदविल्या गेल्याचा तपशील या संकेतस्थळांकडून प्रसिद्ध केला जात आहे. हे सर्व घडत असतानाच सायबर चोर कसे गप्प बसतील. गर्दीतील चोरांप्रमाणेच या चोरांचा तपास घेणेही पोलीस यंत्रणांना शक्य होत नाही. यामुळे हकनाक आपण या चोरांच्या तावडीत सापडतो आणि नुकसान करून घेतो. या चोरांपासून सावध राहणे आपल्याला शक्य आहे. तर असे ऑनलाइन व्यवहार करताना नेमकी काय खबरदारी घ्यावी हे जाणून घेऊयात. क्रेडिट कार्डच़ा वापर ई-शॉपिंग संकेतस्थळांवर खरेदी करताना सर्वाधिक खबरदारी ही पैसे भरताना करावी. एक तर या सर्व संकेतस्थळांवर उपलब्ध असलेल्या ‘कॅश ऑन डिलिव्हरी’ या पर्यायाचा वापर करावा. काही संकेतस्थळांवर हा पर्याय उपलब्ध नाहीए किंवा काही संकेतस्थळ हा पर्याय निवडल्यावर अतिरिक्त पैसेही आकारतात. यामुळे अनेकदा आपल्याला आधी पैसे भरून मग मागणी नोंदवावी लागते. अशा वेळी पैसे भरताना नेहमी क्रेडिट कार्डाचा वापर करावा. कारण डेबिट कार्डमधून तातडीने पैसे वजा होतात आणि जर भविष्यात ती वस्तू आपल्यापर्यंत आलीच नाही किंवा अन्य काही अडचणी आल्यास ते पैसे मिळवण्यासाठी खूप खटाटोप करावा लागतो. या उलट क्रेडिट कार्डच्या माध्यमातून जर आपण पैसे भरले तर बँकेला पैसे जमा करण्यापूर्वी आपण खर्च केलेल्या रक्कमेची खात्री करून घेऊ शकतो. तसेच त्यात काही बदल असल्यास दादही मागू शकतो. याचबरोबर आपल्या कोणत्याही कार्डाचा तपशील कोणत्याही संकेतस्थळावर कायमस्वरूपी सेव्ह करून ठेवू नका. म्हणजे ‘अ‍ॅड अ‍ॅज फेव्हिरेट कार्ड’ हा पर्याय निवडू नये. जर त्या संकेतस्थळावरील माहिती चोरी झाली तर आपल्या कार्डचा नंबरही चोराच्या हातात पोहचू शकतो. खात्रीलायक विक्रेता निवडा आपण ज्या संकेतस्थळावरून खरेदी करत आहोत ते जरी नावाजलेले असले तरी तेथे उपलब्ध विक्रेता नेमका कोण आहे हे जाणून घ्या. जेणेकरून भविष्यात उद्भवणाऱ्या अनेक गोष्टी तुम्ही टाळू शकता. अ‍ॅमेझॉन, फ्लिपकार्टसारखी संकेतस्थळे विक्रेत्यांचा तपशीलही उपलब्ध करून देतात. यामध्ये अनेकदा हा विक्रेता कोण, तो किती वष्रे या व्यवसायात आहेत आदी तपशील दिलेला असतो. जर भविष्यात काही अडचण झाली तर आपण थेट त्या विक्रेत्याच्या विरोधातही तक्रार करू शकतो. एनक्रिप्टेड संकेतस्थळांचा वापर करा आपल्याकडे ई-व्यापार संकेतस्थळांची काही कमी नाही. नामांकित ई-व्यापार संकेतस्थळांबरोबरच अनेक ई-व्यापार संकेतस्थळे सध्या उपलब्ध आहेत. यातील काही फसवी असण्याचीही शक्यता आहे. यामुळे या संकेतस्थळांचा वापर करताना नेहमी "ऌळळढर." हे टाइप करा. जेणेकरून तुम्ही संकेतस्थळाचे जे पान सुरू कराल ते अधिक सुरक्षित आणि एनक्रिप्टेड असेल. अनेक बडय़ा संकेतस्थळांच्या आधी आपल्याला एचटीटीपीएस असे लिहूनच येते. त्या तुम्ही या हायपरलिंकवर काम करत असताना आपले व्यवहार अधिक सुरक्षित होऊ शकतात. ऑनलाइन तपशील उडवून टाका ऑनलाइन शॉपिंग करताना आपला सर्व तपशील विचारला जातो. यामध्ये मोबाइल क्रमांकापासून ते घरच्या किंवा कार्यालयाच्या पत्त्यापर्यंतचा तपशील दिलेला असतो. हा तपशील शॉपिंग करण्यासाठी आवश्यक असला तरी शॉपिंग झाल्यावर जर आपल्याला पुन्हा त्या संकेतस्थळावर यायचे नसले तर तुमचा सर्व तपशील डिलीट करा. अनेकदा अशा संकेतस्थळांमधून माहिती चोरी होण्याची दाट शक्यता असते. यामुळे ही सावधगिरी बाळगल्यास भविष्यात उद्भवू शकणाऱ्या अनेक त्रासांपासून आपल्याला सुटका मिळू शकते. खाते सातत्याने तपासत राहा आपण ज्या शॉपिंग संकेतस्थळांवर आपले लॉगइन तयार करतो. त्याचा वापर साधारणत: वर्षांतून एकदा किंवा दोनदा केला जातो. जर तोही वापर झाला नाही किंवा आपला वापर अगदीच कमी झाला तर त्या खात्याचा दुरुपयोग होऊ शकतो. एखादा हॅकर ते खाते त्याच्या वस्तूंच्या खरेदीसाठी अथवा अन्य कोणत्याही कामासाठी वापरू शकतो. हे होऊ नये यासाठी सातत्याने आपले त्या संकेतस्थळावरील खाते सुरू करून काही वेळ ब्राऊझिंग करत राहा. जेणेकरून खाते सतत सुरू असल्याचे दिसून येते. यामुळे हॅकिंग अथवा माहिती चोरीची शक्यता कमी होते. अनोळखी संकेतस्थळांना भेट देऊ नये आपल्याला एखादी वस्तू विकत घ्यायची आहे मग आपण ती खरेदी करण्यासाठी प्रथम गुगल सर्च करतो. त्यात एखादे असे संकेतस्थळ मिळते की जेथे आपल्याला ती वस्तू अगदी कल्पनेपेक्षा कमी दरात उपलब्ध आहे. त्या मोहाला आपण बळी पडतो आणि त्या संकेतस्थळावर जाऊन पोहोचतो. अशा संकेतस्थळांवर आपण आपला तपशील भरतो आणि पैसे भरून मागणीही नोंदवतो. मग काही दिवसांनी पैसेही नाही आणि वस्तूही नाही अशी अवस्था आपली होते. त्या संकेतस्थळावर भेट द्यावी तर तेथेही काहीच उपलब्ध होत नाही. यामुळे जी संकेतस्थळे ओळखीची नाही अशा संकेतस्थळांचा वापर करू नये. अवघड पासवर्ड वापरा आपला पासवर्ड हा अगदी सोपा असू नये. यात आपले नाव किंवा जन्मतारखेचा समावेश नसावा. तसेच पासवर्ड हा अधिक मोठा असावा. म्हणजे किमान आठ अक्षरांचा पासवर्ड असणे केव्हाही सुरक्षित ठरू शकते. या पासवर्डमध्ये एखादे तरी विशेष अक्षर तसेच आकडे असणे गरजेचे आहे. विशेष अक्षर म्हणजे ‘@#द्द्र%&’ यांचा समावेश असावा. तसेच पासवर्डमध्ये कॅपिटल अक्षरही असावे. जेणेकरून तुमचा पासवर्ड चोरांना समजू शकणार नाही. इतकेच नव्हे तर एकच पासवर्ड सर्व ठिकाणी वापरू नये. ई-मेल ऑफर्सकडे दुर्लक्ष करा आपल्याला ई-मेलद्वारे अनेक ऑफर्स देऊ केल्या जातात. मात्र या ऑफर्समध्ये फसवणूक होण्याची शक्यता जास्त आहे. यामुळे ज्या वेळेस तुम्हाला असे ई-मेल येतात आणि तुमचा तपशील विचारतात तेव्हा त्या ई-मेलमध्ये क्लिक करण्यापेक्षा ब्राऊझरचा वापर करून ते संकेतस्थळ सुरू करून पाहावे. जेणेकरून तुम्ही ते संकेतस्थळ खरे आहे की नाही हे समजू शकता. अनेकदा व्हॉट्सअ‍ॅपवरही अशा ऑफर्सची माहिती येते तेव्हाही क्लिक करू नये. अशा संकेतस्थळांमध्ये मोठय़ा ब्रॅण्ड्सच्या नावांमध्ये थोडा बदल करून त्यांच्या नावाप्रमाणे भासणारे नावच दिले जाते. यामुळे अनेकदा फसगत झाल्याचे समोर आले आहे. मालव्‍‌र्हटायझिंगपासून सावधान तुम्ही ज्या संकेतस्थळाला भेट देत आहात तेथे अनेकदा जाहिराती येतात. त्यातील जाहिरातींवर क्लिक करण्यापूर्वी अनेकदा विचार करा. या जाहिरातींच्या माध्यमातून चोर आपली माहिती चोरू शकतात. अशा जाहिरातींचे नामकरण ‘मालव्‍‌र्हटायझिंग’ असे करण्यात आले आहे. खुल्या वाय-फायपासून सावध आपली माहिती चोरी होऊ नये किंवा ऑनलाइन व्यवहारात आपली फसगत होऊ नये यासाठी आपण खूप काळजी घेत असतो. मात्र सुरक्षित इंटरनेट जोडणी असेल तरच या सर्व काळजीचा फायदा होतो. सध्या अनेक रेल्वे स्थानकांवर मोफत वाय-फाय सुविधा उपलब्ध करून देण्यात आली आहे. पण अशा ठिकाणी ऑनलाइन व्यवहार करणे टाळावे. अशा ठिकाणच्या जोडणीतूनही माहिती चोरी होण्याची शक्यता असते. यामुळे खुल्या वाय-फाय जोडणीवर ऑनलाइन शॉपिंग किंवा खरेदीचे व्यवहार करू नये. - नीरज पंडित Niraj.pandit@expressindia.com @nirajcpandit
