जून महिन्यातील पौर्णिमा, ज्याला ‘स्ट्रॉबेरी मून’ म्हणूनही ओळखले जाते. मंगळवार, १० जून रोजी (भारताबाहेर) हा चंद्राचा उदय झाला आणि बुधवारी ११ जून रोजी (भारताबाहेर) पहाटे ३:४४ वाजता स्ट्रॉबेरी चंद्राची प्रकाशमानता सर्वाधिक होती त्यामुळे रात्रीचे आकाश पाहणे हे खगोलप्रेमीसाठी मेजवानी ठरणार आहे. ‘स्ट्रॉबेरी मून’ असे नाव असूनही हा चंद्र गुलाबी रंगाचा दिसणार नाही. मूळ अमेरिकन आदिवासींच्या पारंपरिक स्ट्रॉबेरी कापणीच्या हंगामावरून ‘स्ट्रॉबेरी मून’ असे नाव देण्यात आले आहे. या वर्षीचा ‘स्ट्रॉबेरी मून’ अत्यंत खास असणार आहे, कारण चंद्राची आकाशातील स्थिती त्याच्या कक्षीय मार्गामुळे क्षितिजावर नेहमीपेक्षा कमी पातळीला असते, ही एक दुर्मीळ घटना आहे जी जवळजवळ २० वर्षांमध्ये घडली नाही. या दुर्मीळ स्थितीमुळे चंद्राला एक सौम्य, सोनेरी चमक येणार आहे, ज्यामुळे उत्तर गोलार्धातील आकाश निरीक्षकांसाठी हे नक्की पाहावे असे दृश्य असणार आहे. चंद्र नेहमीपेक्षा पृथ्वीच्या जवळ असेल, ज्यामुळे तो अधिक मोठा आणि उजळ(प्रकाशमान) दिसेल
जून २०२५ च्या पौर्णिमेला ‘स्ट्रॉबेरी मून’ का म्हणतात? (Why June’s full Moon 2025 is called the Strawberry Moon)
“‘स्ट्रॉबेरी मून'” हे नाव चंद्राच्या रंगाशी जोडलेले नाही. ते उत्तर अमेरिकेतील वन्य स्ट्रॉबेरी कापणीच्या वेळेशी संबंधित आहे. ओल्ड फार्मर्स अल्मनॅकनुसार, अनेक मूळ अमेरिकन जमाती ऋतू ओळखण्यासाठी चंद्र कलांसारख्या नैसर्गिक घटनांचा वापर करतात. जूनमधील पौर्णिमा ही पिकलेल्या स्ट्रॉबेरी कापणीसाठी सर्वोत्तम वेळ मानली जाते.
‘स्ट्रॉबेरी मून’ कधी आणि कुठे पाहावा? (When and where to watch Strawberry Moon)
भारताशिवाय इतर ठिकाणी १० जून रोजी संध्याकाळी उगवल्यानंतर पूर्ण चंद्र दिसला आणि ११ जूनच्या पहाटे हा चंद्र अत्यंत प्रकाशमान झाला होता.
भारतात ‘स्ट्रॉबेरी मून’ कधी आणि कुठे पाहावा? (When and where to watch the Strawberry Moon in India)
भारतात ११ जून रोजी सूर्यास्तानंतर ‘स्ट्रॉबेरी मून’ पाहण्याचा आदर्श काळ आहे. त्यावेळी आग्नेय दिशेला आकाशात चंद्र उगवण्यास सुरुवात होते. या अद्भुत घटनेचा सर्वोत्तम अनुभव घेण्यासाठी दिल्ली, मुंबई, बंगळुरू आणि कोलकातासारख्या शहरांमध्ये, स्थानिक सूर्यास्ताच्या वेळेनुसार, आकाशनिरीक्षकांनी संध्याकाळी ७:०० वाजल्यापासून आकाशाकडे पाहण्यास सुरुवात करण्याची शिफारस केली आहे. चंद्र विशेषतः क्षितिजाच्या जवळ दिसेल, एक सौम्य, सोनेरी चमक दिसेल, हे दृश्य जो चंद्राचा फोटो काढण्यासाठी परिपूर्ण संधी देईल.
‘स्ट्रॉबेरी मून’साठी पाहण्याच्या टिप्स (Viewing tips for ‘Strawberry Moon’)
- सर्वोत्तम अनुभवासाठी कमीत कमी प्रकाश प्रदूषण, जसे की टेकड्या किंवा ग्रामीण भाग आदर्श आहेत.
- तुम्ही ज्या ठिकाणाहून चंद्र पाहणार आहात, तेथील चंद्र उदयाची अचूक वेळ निश्चित करण्यासाठी तुम्ही ओल्ड फार्मर्स अल्मनॅक मूनराईज कॅल्क्युलेटरसारख्या साधनांचा वापर करू शकता.
- चांगल्या अनुभवासाठी दुर्बिणी किंवा कॅमेरा आणा.
- रात्रीच्या आकाशाचा आनंद घेण्यासाठी तो एक गट किंवा कुटुंबाबरोबर खास कार्यक्रम ठरवा.
- ढगाळ वातावरण टाळण्यासाठी स्थानिक हवामानाबद्दल अंदाज पाहा.
चंद्राला सौम्य आणि सोनेरी चमक का दिसेल?
‘स्ट्रॉबेरी मून’ या वर्षीचा चंद्राच्या १८.६ वर्षांच्या कक्षीय चक्रामुळे आकाशात असामान्यपणे अत्यंत खाली जाईल. जसजसे ते क्षितिजाच्या जवळ येईल, तसतसे चंद्रप्रकाश पृथ्वीच्या वातावरणातून अधिक सहज प्रवास करेल, ज्यामुळे निळ्या तरंगलांबी कमी होतील आणि लाल आणि नारिंगी रंग चमकू शकतील; यामुळे चंद्र सौम्य किंवा लालसर दिसेल.
चंद्र गुलाबी दिसेल का?
‘स्ट्रॉबेरी मून’ असे या चंद्राचे नाव असूनही प्रत्यक्षात गुलाबी दिसणार नाही. योग्य वातावरणाच्या परिस्थितीत तो लालसर रंगाचा होऊ शकतो, विशेषतः जेव्हा तो आकाशात खाली येतो तेव्हा. यामुळेच पेन स्टेट युनिव्हर्सिटीच्या ख्रिस पाल्मासारख्या खगोलशास्त्रज्ञांना या चंद्राला लोक परंपरेतील फळांशी संबंधित नाव देण्यासाठी प्रेरणा मिळाली असावी.
एक दुर्मिळ कक्षीय संरेखन (A rare orbital alignment)
अर्थस्कायचे जॉन जार्डिन गॉससारख्या तज्ज्ञांच्या मते, “खालच्या पातळीवर असलेला चंद्राचा परिघाचा भाग सूर्याकडून होणाऱ्या दीर्घकालीन गुरुत्वाकर्षणाच्या ओढीमुळे निर्माण होत आहे, जो १८.६ वर्षांच्या चक्रात चंद्राच्या मार्गावर परिणाम करतो. यामुळेच या वर्षीचा जूनचा चंद्र २००६ नंतरचा सर्वात कमी पातळीवर असलेला पूर्ण चंद्र ठरलेला आहे.
तारे पाहणाऱ्यांना एक दुर्मीळ छायाचित्रणयोग्य संधी देईल. तुम्ही उत्सुक आकाश निरीक्षक असाल किंवा उत्सुक निरीक्षक असाल, २०२५ चा ‘स्ट्रॉबेरी मून’ हा पाहण्याचा आनंद घेण्याचा एका आश्चर्यकारक आणि संस्मरणीय क्षण आहे.
