आपली आकाशगंगा अपेक्षेपेक्षा मोठी

आपली आकाशगंगा पूर्वी वाटत होते त्यापेक्षा आकाराने खूप मोठी आहे, असे नवीन अभ्यासात निष्पन्न झाले आहे. आपल्या आकाशगंगेसारख्या सर्पिलाकार दीर्घिका या फार मोठय़ा व वस्तुमानाने आपण मानत होतो त्यापेक्षा जास्त आहेत, असे कोलॅरडो विद्यापीठाच्या वैज्ञानिकांनी हबल दुर्बीण वापरून केलेल्या संशोधनात म्हटले आहे.
प्रा. जॉन स्टॉक यांनी या अभ्यासाचे नेतृत्व केले असून त्यांनी सांगितले, की हबलच्या ७ कोटी डॉलर किमतीच्या कॉस्मिक ओरिजिन्स स्पेक्ट्रोग्राफ (वर्णपंक्तिमापी) या उपकरणाचा वापर यात करण्यात आला आहे. त्यात असे दिसून आले आहे, की या सर्पिलाकार दीर्घिकांच्या सभोवती वायूंचे आवरण आहे. त्याचा व्यास १० लाख प्रकाशवर्षे इतका असू शकतो. सध्या आपल्या आकाशगंगेचा व्यास हा एक लाख प्रकाशवर्षे असल्याचे मानले जाते. यात एक प्रकाशवर्ष म्हणजे ६ ट्रिलियन मैल इतके अंतर असते. स्फोट होणारा अतिनवताऱ्यांच्या माध्यमातून दीर्घिका या त्यांच्या सभोवतालच्या वायुरूप आवरणातील घटक बाहेर टाकत असतात. हा बाहेर टाकला गेलेला वायू पुन्हा साठवला जाऊन त्याचे फेरचक्रीकरण केले जाते व तो पुन्हा दीर्घिकांच्या आवरणाकडे जातो व पुन्हा त्यातून नवीन ताऱ्यांच्या निर्मितीची प्रक्रिया सुरू राहते. दीर्घिकांची निर्मिती कशी होती यातील निखळलेला दुवा आपल्याला आता सापडला आहे, त्यामुळे या निर्मितीच्या प्रक्रियेचे पूर्ण चित्र स्पष्ट होते असे स्टॉक यांचे मत आहे. अगोदरच्या संशोधनात असे प्रतिपादन करण्यात आले होते, की सर्पिलाकार दीर्घिकांच्या भोवती असलेल्या ऑक्सिजन समृद्ध वायुमेघांचे अस्तित्व आहे. स्टॉक व त्यांच्या सहकाऱ्यांच्या मते या मेघांचे वस्तुमान हे त्यांच्या संबंधित दीर्घिकांमधील एकूण ताऱ्यांइतके आहे. हे अतिशय आश्चर्यकारक आहे व त्यामुळे सर्पिलाकार दीर्घिका कशा बनत गेल्या या निर्मितिप्रक्रियेवर नवीन प्रकाश पडणार आहे असे स्टॉक यांनी सांगितले. वैज्ञानिकांच्या मते सर्पिलाकार दीर्घिकांभोवतीच्या वायुमंडलाचे तापमान लाखो फॅरनहीट आहे. पण त्यांची प्रभामंडले मात्र तुलनेने हजारो फॅरनहीट कमी तापमानाची आहेत.