लांडगा आला रे आला… १२,५०० वर्षांपूर्वी नामशेष झालेल्या ‘डायर वुल्फ’ प्रजातींचे पुनरुज्जीवन?

लांडग्यांचे पुनरुज्जीवन कसे केले?

डलास येथील बायोटेक कंपनीने डीएनएचा वापर करून लांडग्यांच्या तीन पिल्लांना यशस्वीरीत्या जन्म दिला. या उल्लेखनीय कामगिरीमुळे सुमारे १२,५०० वर्षांपूर्वी उत्तर अमेरिकेत फिरणाऱ्या प्रजातीचे पुनरुज्जीवन झाले आहे. रोमुलस, रेमस आणि खलीसी नावाची ही पिल्ले प्रगत जनुकीय तंत्राद्वारे तयार करण्यात आली होती, ज्यात घरगुती कुत्र्यांच्या सरोगेटमध्ये सुधारित भ्रूण रोपण समाविष्ट होते. या अभिनव प्रकल्पामागील कंपनीने दोन प्राचीन हिंस्र लांडग्यांच्या जीवाश्मांच्या डीएनएच्या नमुन्यांचा वापर केला. १३ हजार वर्षे जुना दात आणि ७२ हजार वर्षे जुन्या कवटीचा तुकडा या प्राचीन नमुन्यांची तुलना आधुनिक लांडग्यांच्या प्रजातीच्या डीएनएशी करून संशोधकांनी या लांडग्यांची निर्मिती केली. त्यांनी हिंस्र लांडग्यांसाठी अद्वितीय विशिष्ट जनुक अनुक्रम वेगळे केले आणि लक्ष्यित जनुक-संपादन तंत्राचा वापर करून राखाडी लांडग्यांच्या (ग्रे वुल्फ प्रजाती) डीएनएमध्ये हे अनुक्रम सादर केले.

भ्रूणरोपणासाठी वापरले जाणारे क्लोनिंग तंत्र

जीवशास्त्रज्ञांनी ओहायो राज्यातील शेरीडन गुहेतील १३ हजार वर्षे जुन्या दातातून आणि आयडॅहोमधील ७२ हजार वर्षे जुन्या कवटीतून डीएनए काढले. त्यापासून नामशेष झालेल्या हिंस्र लांडग्याचे दोन उच्च गुणवत्तेचे जीनोम तयार केले. या जीनोमची जुळणी सध्याचा राखाडी लांडगा, कोल्हा आणि कुत्रा या श्वान कुळातील जीनोमशी करण्यात आली, जेणेकरून या हिंस्र लांडग्याची वैशिष्ट्ये ओळखता येतील. या प्रक्रियेतील पुढील पायरी म्हणजे राखाडी लांडग्याच्या अंड्यांच्या पेशींमध्ये त्यांचे मूळ केंद्रक काढून टाकल्यानंतर बदललेले आनुवंशिक पदार्थ घालणे. नंतर या सुधारित अंड्यांच्या पेशी पाळीव कुत्र्यांच्या सरोगेट्समध्ये रोपण केल्या गेल्या, प्रत्येक सरोगेटने अनेक भ्रूण घेतले. जनुक तंत्रज्ञानाचा वापर करून राखाडी लांडग्याच्या पेशींमध्ये आनुवंशिक बदल करण्यात आले. त्यानंतर तयार झालेले भ्रूण मिश्र प्रजातींच्या लांडग्यांच्या गर्भाशयात प्रत्यारोपित करण्यात आले. त्यानंतर तीन नव्या लांडग्यांचा जन्म झाला.

शारीरिक वैशिष्ट्ये जीवाश्म नोंदींशी जुळतात?

शास्त्रज्ञांचा हा नावीन्यपूर्ण दृष्टिकोन केवळ क्लोनिंग तंत्रज्ञानाची क्षमता अधोरेखित करत नाही तर नामशेष प्रजातींचे पुनरुत्थान करण्याच्या नैतिक परिणामांबद्दलही प्रश्न उपस्थित करतो. या हिंस्र लांडग्याच्या पिल्लांचा यशस्वी जन्म आनुवंशिक विज्ञान आणि प्रजाती पुनर्संचयनाच्या क्षेत्रात एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. नवीन पिल्लांच्या सुरुवातीच्या निरीक्षणांवरून असे दिसून आले आहे की त्यांच्यात ज्ञात हिंस्र लांडग्याच्या जीवाश्मांसारखे शारीरिक गुणधर्म विकसित होत आहेत. अहवाल असे दर्शवितात की पिल्लांमध्ये जाड पांढरे आवरण, मोठे दात आणि त्यांच्या प्राचीन पूर्वजांची आठवण करून देणारी शरीररचना दिसून येते. हिंस्र लांडग्यांची प्रजाती पूर्वी उत्तर अमेरिकेतील जंगलात राहत होती. हे लांडगे आजच्या राखाडी लांडग्यापेक्षा आकाराने मोठे, अधिक शक्तिशाली होते. शिर रुंद, तर जबडा अधिक मजबूत होता. शरीरावर शुभ्र रंगाचे दाट केस होते.

या जैवविज्ञान कंपनीने यापूर्वी केलेले कार्य…

अमेरिकेतील या जैवविज्ञान कंपनीने यापूर्वी लाल लांडग्यांचे क्लोनिंग करून आणि लोकरीच्या मॅमथला पुनरुज्जीवित करण्याच्या प्रयत्नांचा भाग म्हणून ‘वूली माईस’ तयार केले होते. हिंस्र लांडग्याच्या पिल्लांचा जन्म जनुक-चालित प्रजाती पुनर्संचयनाच्या महत्त्वाकांक्षी शोधात एक नवीन अध्याय दर्शवितो, जो गमावलेले वन्यजीव परत आणण्यासाठी विज्ञानाची क्षमता दर्शवितो. संशोधक आनुवंशिक संवर्धनाच्या शक्यतांचा शोध घेत असताना, जैवविविधता आणि परिसंस्थेच्या पुनर्संचयनाचे परिणाम खोलवर राहत असल्याचे दिसून येते.

sandeep.nalawade@expressindia.com