ज्येष्ठ इतिहास संशोधक निनाद बेडेकर कालवश

ज्येष्ठ इतिहास संशोधक, शिवचरित्र आणि मराठेशाहीच्या इतिहासाचे गाढे अभ्यासक, लेखक आणि प्रभावी वक्ते निनाद गंगाधर बेडेकर (वय ६५) यांचे प्रदीर्घ आजाराने रविवारी पहाटे निधन झाले. त्यांच्यामागे पत्नी, मुलगा आणि मुलगी असा परिवार आहे.
छत्रपती शिवाजीमहाराज आणि मराठेशाहीच्या इतिहासावर अधिकारवाणीने बोलणाऱ्या अभ्यासकांच्या प्रभावळीमध्ये निनाद बेडेकर यांनी आपले स्वतंत्र स्थान निर्माण केले होते. वयाची साठी पूर्ण झाल्यावर २००९ मध्ये बेडेकर यांनी युवक आणि गडप्रेमींना घेऊन ६१ किल्ल्यांवर भ्रमंती करण्याचा संकल्प केला होता. मात्र, त्या वर्षभरात त्यांनी १०१ किल्ल्यांना भेटी दिल्या. या भ्रमंतीमुळे झालेल्या दगदगीचा परिणाम त्यांच्या प्रकृतीवर झाला. बेडेकर यांना किडनीविकार जडला होता. अस्वस्थ वाटू लागल्याने बेडेकर यांना शुक्रवारी (८ मे) खासगी रुग्णालयात दाखल करण्यात आले होते. रक्तदाब कमी झाल्यामुळे त्यांना कृत्रिम श्वसनयंत्रणेवर (व्हेंटिलेटर) ठेवण्यात आले होते. पहाटे अडीचच्या सुमारास त्यांची प्राणज्योत मालवली. अमेरिकेमध्ये कॅलिफोर्निया येथे वास्तव्यास असलेली त्यांची मुलगी पुण्यामध्ये आल्यानंतर सोमवारी (११ मे) निनाद बेडेकर यांच्या पार्थिवावर अंत्यसंस्कार होणार आहेत.
 शिवचरित्राचे सव्यसाची अभ्यासक
छत्रपती शिवाजीमहाराज आणि मराठेशाहीच्या इतिहासावर अधिकारवाणीने बोलू शकणारे निनाद बेडेकर यांची शिवचरित्राचे सव्यसाची अभ्यासक अशी ख्याती होती. इतिहास संशोधनाच्या कार्यामध्ये रममाण होण्यासाठी त्यांनी किलरेस्कर कमिन्समधील नोकरीतून स्वेच्छानिवृत्ती घेतली होती. गड-किल्ल्यांच्या जतन-संवर्धनासाठी राज्य सरकारने नियुक्त केलेल्या समितीमध्ये प्रमुख मार्गदर्शक म्हणून निनाद बेडेकर यांची नियुक्ती झाली होती.
निनाद बेडेकर यांचा जन्म १७ ऑगस्ट १९४९ रोजी पुण्यामध्ये झाला. मॉडर्न शाळेतील शिक्षणानंतर त्यांनी शासकीय तंत्रनिकेतन येथून अभियांत्रिकी अभ्यासक्रम पूर्ण केला. त्यांच्या मातोश्री या सरदार रास्ते घराण्यातील होत्या. स्वातंत्र्य चळवळीमध्ये त्यांनी महिलांचे संघटन केले होते. हाच वारसा निनाद बेडेकर यांच्याकडे आला. शिवचरित्राची गोडी लागल्याने बेडेकर इतिहास संशोधनाकडे वळाले. इतिहासाच्या अभ्यासासाठी त्यांनी मोडी, फार्सी, उर्दू या लिपींवर प्रभुत्व मिळविले. या लिपीमध्ये असलेल्या हस्तलिखिते आणि कागदपत्रांचे वाचन करून त्यांनी साहित्यनिर्मिती केली. त्याचबरोबरीने बेडेकर यांनी पर्शियन, पोर्तुगीज, फ्रेंच आणि इंग्रजी या परकीय भाषा आत्मसात केल्या. शिवचरित्र आणि १८ व्या शतकात देशभर विस्तारलेले मराठी साम्राज्य या विषयांचा त्यांचा गाढा अभ्यास होता. राज्यातील आणि देशातील किल्ल्यांवर भ्रमंती करून शिवकालीन इतिहासामध्ये ते रममाण झाले होते. शिवरायांचा राज्यकारभार आणि मराठेशाही संदर्भात त्यांनी वेगळ्या दृष्टिकोनातून लेखन केले. शिवाजीमहाराजांचे युद्धकौशल्य, नेतृत्वगुण, दुर्गबांधणी, आरमार उभारणी या पैलूंचा स्वतंत्रपणे अभ्यास करून त्यांनी लेखन केले होते. शिवरायांची व्यवस्थापकीय कौशल्ये हा विषय ते एमबीएच्या विद्यार्थ्यांना इंग्रजीमध्ये समजावून सांगत असत.
लालित्यपूर्ण शैलीमध्ये ऐतिहासिक लेखन करणाऱ्या बेडेकर यांची ‘शिवभूषण’, ‘थोरलं राजं सांगून गेलं’, ‘गजकथा’, ‘हसरा इतिहास’, ‘दुर्गकथा’, ‘विजयदुर्गचे रहस्य’, ‘समरांगण’ आणि ‘झंझावात’ ही निनाद बेडेकर यांची पुस्तके प्रसिद्ध आहेत. त्यांनी ३५ पुस्तकांसह शेकडो लेख आणि शोधनिबंध लिहिले. गेल्याच महिन्यात त्यांचे ‘अजरामर उद्गार’ हे अखेरचे पुस्तक प्रकाशित झाले होते. तर, वसंत व्याख्यानमालेमध्ये २८ एप्रिल रोजी ‘महाराष्ट्राबाहेरचा महाराष्ट्र’ या विषयावर झालेले व्याख्यान हा बेडेकर यांचा अखेरचा सार्वजनिक कार्यक्रम ठरला. भारत इतिहास संशोधक मंडळ, श्री रायगड स्मारक मंडळ, श्री राजगड स्मारक मंडळ, गोनीदा दुर्गप्रेमी मंडळ या संस्थांशी संबंधित असलेले बेडेकर हे पुरुषोत्तम करंडक आंतरमहाविद्यालयीन एकांकिका स्पर्धाचे आयोजन करणाऱ्या ‘महाराष्ट्रीय कलोपासक’ संस्थेचे अध्यक्ष होते. निनाद बेडेकर यांना शिवभूषण, दुर्ग साहित्य पुरस्कार, जिजामाता विद्वत गौरव पुरस्कार, पुराण पुरुष पुरस्कार, शिवपुण्यतिथी रायगड पुरस्कार या पुरस्कारांनी गौरविण्यात आले होते. शनिवारवाडा येथील ध्वनिप्रकाश योजनेमध्ये दाखविल्या जाणाऱ्या ऐतिहासिक कार्यक्रमासाठी बेडेकर यांनी संहितालेखन केले होते.
श्रद्धांजली
शिवशाहीर बाबासाहेब पुरंदरे : मराठी भाषेचा, इतिहासाचा प्रगाढ अभ्यास करणारा इतिहास संशोधक आपल्यातून अंतर्धान पावला. त्यामुळे मराठी इतिहास संशोधनाचे नुकसान झाले आहे. बेडेकर यांच्यासारखे अभ्यासक, इतिहास संशोधक निर्माण व्हावेत यासाठी विद्यापीठ आणि इतिहास संशोधक मंडळाने प्रयत्न करणे हीच त्यांना खरी आदरांजली ठरेल.
पांडुरंग बलकवडे : शिवचरित्रापासून प्रेरणा घेतलेल्या मराठय़ांनी हिंदुस्थानवर निर्माण केलेल्या साम्राज्याच्या इतिहासाचे साक्षेपी भाष्यकार ही ओळख असलेले बेडेकर आपल्यातून गेले. देशभरात आणि परदेशात शिवाजीमहाराजांचा इतिहास आणि मराठेशाहीतील अज्ञात वीरांचा इतिहास लोकांसमोर नेण्याचे कार्य त्यांनी केले. त्यांच्या निधनाने इतिहास संशोधन क्षेत्राची मोठी हानी झाली आहे.