डॉ. कैलास दौंड kailasdaund@gmail.com
महापुरानं गावालाच कवेत घेतलं होतं. हळूहळू तो ओसरू लागला तसतशा अनेक गोष्टी दिसू लागल्या. पाण्यात बुडालेली झाडेझुडपे पाण्याबाहेर येताना दिसू लागली, नदीकाठच्या घरातील पाणी ओसरू लागले. महापूरच तो! त्याने घरे, पाळीव प्राणी, पक्षी, पिके यांचे अतोनात नुकसान केलेले होते. काही माणसांना त्याने जसे बेघर केलेले होते, तसेच कित्येक पक्ष्यांनाही! अशाच पक्ष्यांपैकी एक होती स्विटी चिमणी.
नदीच्या काठावर असलेल्या झुडपांत अनेक पाखरांनी घरटी केलेली होती. भक्ष्यांची उपलब्धता, सावली, पाण्याची सोय यामुळे या झुडपात नेहमीच अनेक पाखरांचे आवाज ऐकू येत असत. स्विटी चिमणीचे घरटेही अशाच एका झुडपाच्या फांदीवर होते. महिन्याभरापूर्वीच तिने ते खूप मेहनत घेऊन बांधले होते. त्यात तिची तीन अंडीही होती. त्यामुळे ती दिवसभर घरटय़ाच्या जवळपास राहूनच चारा गोळा करत होती. सूर्य मावळला की सर्व पक्षी विश्रांतीसाठी घरटय़ात जाऊन बसत. महापूर आला त्या रात्री स्विटीही घरटय़ातच होती.
नदीपात्रात पाणी वाढू लागल्याची काही पक्ष्यांना चाहुल लागली. त्यांनी ओरडून इतरांना सावध करण्याचा प्रयत्न केला. स्विटीलाही धोक्याची जाणीव झाली. घरटय़ातील अंडय़ांच्या काळजीने तिचे पंख हलत नव्हते. शेवटी घरटय़ाला पाणी लागले आणि तिचा नाइलाज झाला. नदीने अक्राळविक्राळ रूप धारण केले होते. पाणी वाढत होते आणि पावसाच्या सरीही कोसळत होत्या. सगळा नदीकाठच पाण्याखाली गेल्यावर रात्रीच्या अंधारातही पाखरं सैरभैर झाली. आपले घरटे, त्यातील अंडीदेखील वाहून गेली असणार, या विचाराने आधीच घाबरी झालेली स्विटी चिमणी पुरती हादरून गेली होती. शेवटी थकून ती काही अंतरावर असणाऱ्या एका वडाच्या फांदीवर बसली. या झाडावर आधीच बगळे, कावळे आणि वटवाघळेदेखील होती. त्यातच बुंध्याच्या ढोलीतून साप झाडावर चढेल याचीही भीती होतीच. रात्रभर पाऊस पडतच होता, पुराचे पाणी वाढतच होते, त्याने आता वडाच्या खोडालाही वेढा घातला होता.
सकाळ झाली आणि हळूहळू पूर ओसरू लागला. जसे जसे पाणी पात्राकडे सरकू लागले तसतसे पावसाने केलेले नुकसान नजरेत येऊ लागले. भल्या पहाटेच स्विटी चिमणीने नदीच्या काठावरील झुडपे शोधण्याचा प्रयत्न केला; पण अजूनही ती सगळी झुडपे पाण्याखालीच होती. आता ती हळूहळू उघडी पडत होती. पाण्याबरोबर वाहून आलेला काडी-कचरा आणि इतर झुडपेदेखील तेथे येऊन अडकलेली होती. स्विटी चिमणी अगदीच बेचैन होती. एवढय़ा मोठय़ा जलप्रलयात तिचे घरटे आणि त्यातील अंडी वाचले असण्याची शक्यता नव्हतीच, पण तिची वेडी आशा तिला पुन:पुन्हा त्या झुडुपाकडे जायला भाग पाडत होती. अखेरीस दुसऱ्या दिवशी दुपारी तिचे घरटे ज्यावर होते ते काटेरी झुडूप उघडे झाले. स्विटीने त्याच्या आतबाहेर जाऊन पाहिले तेव्हा तिला कुठेही तिचे घरटे आणि अंडी दिसली नाहीत. ती खूप दु:खी आणि हताश झाली. आता आपणही नदीच्या वाहत्या प्रवाहात उडी घ्यावी आणि वाहून जावं असं तिला वाटू लागलं. आजूबाजूला अनेक पक्षी होते. तेही आपापली घरटी शोधत होते, घरटी न दिसल्याने घाबरीघुबरी होत ओरडत होते. कुणी कुणाला समजवावं? कुणी कुणाला आधार द्यावा? सगळीच दु:खी होती.
हा नदीकाठ आणि गाव सोडून जाण्यापूर्वी एकवार तो नजरेखालून घालावा असा विचार स्विटीच्या मनात आला. ती भूर्र उडाली. पहिल्यांदा नदीचा काठ पाहून घेतला. झाडे-झुडपे प्रवाहात कसेबसे आपले अस्तित्व टिकवून राहिली होती, पण पाखरांच्या घरटय़ांना ती सांभाळू शकली नव्हती; उंच झाडावर काही घरटी शाबुत होती, पण वाऱ्यामुळे त्यात काहीही शिल्लक राहिलेले नव्हते. आता ती गावात चक्कर मारून जायला निघाली. नदीच्या काठापासून जवळच ममताआजीचे घर होते. पुराचे पाणी तिच्याही घरात घुसले होते. तिच्या घरातील वाणसामान काही वाहून तर काही भिजून वाया गेलेले होते. खाण्यासाठी ठेवलेले धान्यही पाण्यात भिजून ओले झाले होते. त्याला लवकरच कोंब फुटण्याची शक्यता होती. गावात अजून कोणाचीही मदत पोहोचली नव्हती, तिची दोन नातवंडं तिच्याकडे काहीतरी खायला मागत होती, पण ती त्यांना काहीच देऊ शकत नव्हती. चिमणीने ते पाहिले. या आधी ती ममताआजीच्या घरी अनेकदा दाणे टिपायला आली होती. आजही ती तिच्या घरात जाऊन आली. तिची अगतिकता पाहून स्विटीला आणखीच भडभडून आले.
‘‘आजी, हे भिजलेले गहू फेकून देऊ का उकिरडय़ावर?’’ ममताआजीच्या नातवानं तिला मदत करण्याच्या हेतूने विचारले.
‘‘अरे राहू दे, असे फेकून कसे चालेल? थोडे ऊन पडले की वाळायला घालू. पाखरांना खाऊ घालायला होईल. या महापुरानं पाखरांना तरी कुठे काय ठेवलंय?’’
चिमणी हे ऐकून आजीकडे पाहतच राहिली. तिच्या मनात विचार आला, ‘‘स्वत:ला खायला काही राहिलेले नसताना पाखरांना खाऊ घालणारी आजी किती ग्रेट आहे. जोपर्यंत ममताआजीसारखी मायाळू माणसे आहेत तोपर्यंत निराश होण्याचे कारण नाही!’’ नंतर स्विटी चिमणी खूप वेळ ममता आजीच्या घराजवळच रेंगाळत राहिली; तिला मदत पोहचेपर्यंत!