जावे दिगंतरा :भविष्यातील तंत्रज्ञान क्षेत्रामधील झेप

आशुतोष शिर्के

भविष्याती तंत्रज्ञान मानवी जीवनाला येत्या पंधरा ते वीस वर्षांमध्ये आमूलाग्र बदलून टाकणार आहे. अनेक नवी क्षेत्रे आकारास येणार आहेत. हा बदल कल्पना करता येणार नाही इतका वेगाने होणार आहे, त्यामुळे ज्या विद्यार्थ्यांना विज्ञान, गणित आणि तंत्रज्ञान ह्या विषयांमध्ये विशेष रस आहे आणि संशोधन करायचे आहे त्यांनी या क्षेत्रांचा विचार करण्याची हीच वेळ आहे.

एक काळ असा होता की ज्यामध्ये देशामधील विविध अभ्यास-क्षेत्रांमध्ये केवळ असाधारण काम करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना परदेशी विद्यापीठांमध्ये जाता यायचं. मानव्यशास्त्र, अर्थशास्त्र, गणित, भौतिक विज्ञान किंवा रसायन शास्त्रामधील अ-सामान्य बुद्धिमत्ता असणार्या विद्यार्थ्यांना केवळ असा विचार शक्य होता. या नंतर १९८६ मध्ये भारतामध्ये संगणक आणि त्यानंतर माहिती तंत्रज्ञान शिक्षण सुरू झालं. भारतीय युवकांना जागतिक स्तरावर आलेल्या या नव्या लाटेवर त्यामुळे आरूढ होता आलं. आज जगामध्ये पुन्हा एकदा तंत्रज्ञानामधील नव्या क्रांतीची लाट उभी राहिली आहे.

विविध क्षेत्रांमध्ये आपले तरुण- तरुणी उच्च शिक्षणासाठी आजही परदेशी जात आहेतच परंतु विज्ञान-तंत्रज्ञान क्षेत्रामध्ये ज्यांना अत्याधुनिक आणि जबरदस्त काम उभे करण्याची दुर्दम्य इच्छा आहे त्यांनी मात्र नुसतेच कोणत्या तरी अभ्यासक्रमासाठी कुठल्यातरी परदेशी विद्यापीठात जाणे योग्य नाही. भविष्यातील या येऊ घातलेल्या तंत्रज्ञानाचा नीट कानोसा घेतला तर ही निवड योग्य होईल.

भविष्यातील तंत्रज्ञान मानवी जीवनाला येत्या पंधरा ते वीस वर्षांमध्ये आमूलाग्र बदलून टाकणार आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI), ब्लॉक-चेन, इंटरनेट ऑफ थिंग्ज (IoT), रोबोटिक्स, क्वांटम कम्प्युटिंग, नॅनोतंत्रज्ञान, बायोटेक्नॉलॉजी, स्वच्छ शाश्वत ऊर्जा आणि अंतराळ तंत्रज्ञान ही यातील प्रमुख क्षेत्रं आहेत. या तंत्रज्ञानांचा प्रभाव उद्योग, शिक्षण, आरोग्य आणि दैनंदिन जीवनावर पडणार आहे. यातून पुन्हा अनेक नवी क्षेत्रे आकारास येणार आहेत. हा बदल कल्पना करता येणार नाही इतका वेगाने होणार आहे, त्यामुळे ज्या विद्यार्थ्यांना विज्ञान, गणित आणि तंत्रज्ञान ह्या विषयांमध्ये विशेष रस आहे आणि संशोधन करायचे आहे त्यांनी या क्षेत्रांचा विचार करण्याची हीच वेळ आहे.

विद्यापीठे कशी निवडायची?

जगातील ह्या अत्याधुनिक तंत्रज्ञानामध्ये अघाडी घ्यायची असेल तर त्यासाठी जागतिक स्तरावरील उत्तम विद्यापीठांची निवड करायला हवी. कारण झालंय असं की ह्या क्षेत्रांमधील शिक्षणाची मागणी अचानक वाढल्यामुळे आर्थिक फायदा हा एकमेव उद्देश असणार्या जगातील अनेक लहान-मोठ्या विद्यापीठ आणि संस्थांनी ह्या विषयातील अभ्यासक्रम सुरू केले आहेत. परदेशातील विद्यापीठ निवडताना कोणते निकष असावेत ह्याची चर्चा आपण ह्या सदरामध्ये याआधी केली आहेच. अत्याधुनिक तंत्रज्ञानामधील उच्च शिक्षण निवडताना ह्या निवडीबाबत अधिक सचेत असायला हवे. ज्या विद्यापीठांना ज्ञानाची मोठी परंपरा आहे, जगातील आधुनिक उद्योग क्षेत्रासोबत ज्या संस्थांचे टाय-अप्स आहेत अशा विद्यापीठांचा प्रामुख्याने विचार करायला हवा. भविष्यातील ह्या तंत्रज्ञानाने फक्त उद्योगांचेच नाही तर मानवी जीवनाचे स्वरूप बदलणार आहे. त्यामुळे भविष्यातील तंत्रज्ञानाच्या दुनियेत फक्त पारंपरिक शिक्षण पुरेसे नाही हे लक्षात ठेवायला हवे. संशोधन, प्रयोगशीलता आणि आंतरशाखीय दृष्टिकोन हे सर्व देणारे अभ्यासक्रम निवडावे लागणार आहेत. कारण हे उच्च शिक्षण केवळ डिग्रीपुरते मर्यादित नाही, तर ते तुम्हाला एक नवा जागतिक दृष्टिकोन आणि करिअरच्या असंख्य नवीन संधी देणारे असले पाहिजे. त्यामुळे ज्या युनिव्हर्सिटीज्, पदवी व पोस्ट-ग्रॅज्युएट कोर्सेससोबतच रिसर्च फेलोशिप्स, स्कॉलरशिप्स देतात त्यांना प्राधान्य द्यायला हवे.

भविष्यातील तंत्रज्ञान क्षेत्रे

कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आणि मशीन लर्निंग: एआय हा उद्योगांचा कणा बनत आहे. एआय मुळे ऑटोमेशन, माहिती विश्लेषण आणि निर्णय घेण्याची प्रक्रिया प्रचंड विकसित होत आहे.

ब्लॉकचेन: क्रिप्टोकरन्सी (उदा., बिट्कॉइन) च्या पलीकडे, ब्लॉकचेनचा उपयोग सप्लाय चेन, हेल्थकेअर आणि डेटा सिक्युरिटीमध्ये होत आहे. हे विकेंद्रित आणि सुरक्षित तंत्रज्ञान व्यवहारांना पारदर्शक बनवत आहे.

इंटरनेट ऑफ थिंग्ज (IoT) आणि ॲरे ऑफ थिंग्ज (AoT): आयओटी डिव्हाइसेस स्मार्ट सिटी, घर आणि उद्योगांना जोडतात. एओटी, सेन्सर नेटवर्कच्या माध्यमातून पर्यावरण आणि शहरी नियोजनासाठी डेटा गोळा करते.

क्वांटम कम्प्युटिंग: क्वांटम कम्प्युटर्स पारंपरिक कम्प्युटर्सपेक्षा अक्षरश: लाखो पट वेगाने जटिल समस्यांचे निराकरण करू शकतात. ह्यातून क्रिप्टोग्राफी, मटेरियल सायन्स आणि औषध क्षेत्रांमध्ये नजीकच्या काळात एक नवी क्रांती अपेक्षित आहे.

बायोटेक्नॉलॉजी आणि बायोइन्फॉर्मेटिक्स: जेनेटिक इंजिनीअरिंग, पर्सनलाइज्ड मेडिसिन आणि बायोइन्फॉर्मेटिक्समुळे हेल्थकेअर आणि फार्मास्युटिकल्समध्ये प्रचंड प्रगती होत आहे.

आघाडीच्या शिक्षण संस्था आणि विद्यापीठे

युनायटेड स्टेट्स:

मॅसॅच्युसेट्स इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी : एमआयटी ही संस्था एआय, क्वांटम कम्प्युटिंग आणि बायोटेक्नॉलॉजीमध्ये जागतिक आघाडीवर आहे. येथील कॉम्प्युटर सायंस अॅन्ड एआय लॅब (CSAIL) एआय संशोधनासाठी प्रसिद्ध आहे. एम आय टी चे मास्टर इन कम्प्युटर सायन्स आणि बायोइन्फॉर्मेटिक्स प्रोग्राम्स जागतिक स्तरावर अव्वल गणले जातात.

स्टॅनफर्ड यूनिवर्सिटी: स्टॅनफर्डचे बायोटेक्नॉलॉजीमध्ये नाविन्यपूर्ण अभ्यासक्रम उत्तम मानले जातात. येथील ब्लॉकचेन संशोधनही आघाडीच्या उद्योगांशी जोडलेले आहे.

युनायटेड किंग्डम:

युनिवर्सिटी ऑफ ऑक्सफर्ड : येथील डिपार्टमेंट ऑफ कम्प्युटर सायन्स, ए आय आणि मशीन लर्निंगमध्ये उत्तम मास्टर प्रोग्राम्स देते. याशिवाय क्वांटम कम्प्युटिंग संशोधनातिल ह्या विद्यापीठाचे योगदान महत्त्वाचे मानले जाते.

इम्पिरिअल कॉलेज लंडन : इम्पिरिअलमधील डेटा सायन्स इन्स्टिट्यूट आणि बायो इंजिनीअरिंग डिपार्टमेंट आयओटी, एआय आणि बायोटेक्नॉलॉजीमध्ये विशेष अभ्यासक्रम चालवतात.

स्वित्झर्लंड:

इ टी एच : युरोपमधील सर्वात प्रतिष्ठित मानले गेलेले ही विद्यापीठ तंत्रज्ञान विद्यापीठ, ए आय , क्वांटम कम्प्युटिंग आणि आय ओ टी मध्ये मास्टर आणि पीएचडी प्रोग्राम्ससाठी प्रसिद्ध आहे. येथील इंस्टीट्यूट फॉर मशीन लर्निंग जागतिक स्तरावर मान्यता प्राप्त आहे.

इ पी एफ एल : इ पी एफ एल चे स्कूल ऑफ कम्प्युटर अँड कम्युनिकेशन सायन्सेस ब्लॉकचेन आणि एआयमध्ये विशेष अभ्यासक्रम देते, जे उद्योग संशोधनाशी जोडलेले आहेत.

सिंगापूर:

नॅशनल युनिव्हर्सिटी ऑफ सिंगापूर: ए आय, ब्लॉकचेन आणि डेटा सायन्समध्ये आघाडीवर. येथील सेंटर फॉर क्वांटम टेक्नॉलॉजीज, कम्प्युटिंग संशोधनात अग्रेसर आहे.

नान्यांग टेक्नॉलॉजिकल युनिव्हर्सिटी: आय ओ टी आणि एआय मध्ये प्रॅक्टिकल प्रोजेक्ट्सवर आधारित अभ्यासक्रम देते. येथील डिजिटल टेक्नॉलॉजी संशोधन आघाडीच्या उद्योगाशी जोडलेले आहे.

जर्मनी:

टेक्निकल युनिव्हर्सिटी ऑफ म्युनिच : ए आय आणि बायोइन्फॉर्मेटिक्समध्ये मास्टर प्रोग्राम्स. जर्मनीतील कमी ट्यूशन फी आणि स्कॉलरशिप्स भारतीय विद्यार्थ्यांसाठी फायदेशीर ठरतात.

युनिव्हर्सिटी ऑफ युरोप फॉर अप्लाईड सायन्सेस : येथील आय ओ टी आणि ब्लॉकचेन मास्टर प्रोग्राम्स प्रॅक्टिकल लर्निंग आणि उद्योग इंटर्नशिपवर केंद्रित आहेत.

चीन:

त्सिंगुआ युनिव्हर्सिटी : बीजिंगमधील हे विद्यापीठ ए आय आणि क्वांटम कम्प्युटिंगमध्ये जागतिक स्तरावर मान्यताप्राप्त बनले आहे. येथील अभ्यासक्रम आशियाई बाजारपेठेशी जोडलेले आहेत.

पेकिंग युनिव्हर्सिटी : स्कूल ऑफ इलेक्ट्रॉनिक्स इंजिनीअरिंग हे आयओटी आणि बायोटेक्नॉलॉजीमध्ये विशेष अभ्यासक्रम सध्या जागतिक आकर्षण ठरत आहेत.