हिरवागार गालिच्याचा भास होणारे टेनिस कोर्ट, खेळाडूंसह पंचांचा पांढरा पोषाख हे ‘विम्बल्डन’ टेनिस स्पर्धेचे वैशिष्ट्य. ही ग्रँडस्लॅम स्पर्धा सुरू होण्यास काही दिवसांचा कालावधी शिल्लक आहे. मात्र, यावेळची विम्बल्डन स्पर्धा थोडी वेगळी असेल. स्पर्धेच्या १४८ वर्षांच्या इतिहासात प्रथमच ‘लाइन पंच’ दिसणार नाहीत. हा निर्णय घेण्यामागचे कारण काय, ‘लाइन पंच’च्या अनुपस्थितीत कुठल्या तंत्राचा वापर केला जाणार, याचा आढावा.
टेनिस कोर्टवर ‘लाइन पंच’चे काम काय असते?
‘लाइन पंच’ हे चेंडू कोर्टच्या हद्दीत होता की नाही तसेच, ते चेंडू ‘इन’ (आत) आहे की ‘आऊट’ (बाहेर) याकडे लक्ष देतात. यासह एखादा टेनिसपटू ‘सर्व्हिस’ करताना रेषेवर किंवा त्याहून पुढे गेल्यास त्याला ‘फूट फॉल्ट’ असे म्हटले जाते. ‘लाइन पंच’ खेळाडू योग्य ‘सर्व्हिस ’ करतो का याकडेही विशेष लक्ष ठेऊन असतो.
‘लाइन पंच’च्या अनुपस्थितीत कोणते तंत्रज्ञान?
विम्बल्डन स्पर्धेत या वर्षीपासून इलेक्ट्रॉनिक लाइन-कॉलिंग (ईएलसी) तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यात येणार आहे. ऑस्ट्रेलियन आणि अमेरिकन खुल्या टेनिस स्पर्धेत या आधीच तंत्रज्ञानाचा वापर केला जात आहे. त्यामुळे केवळ फ्रेंच खुली टेनिस स्पर्धाच आता चार ग्रँडस्लॅम स्पर्धांपैकी एकमेव असेल, जेथे ‘लाइन पंच’चा वापर सुरू आहे. खेळाडूंनी घातलेले पांढरे किट ते चाहत्यांना दिल्या जाणाऱ्या स्ट्रॉबेरीपासून ते मैदानावरील रोमहर्षक फुलापर्यंत, सर्वच ठिकाणी विम्बल्डन ही आपली परंपरा जपत आले आहे. यंदा मात्र परंपरेला तंत्रज्ञानाची साथ मिळाली आहे. प्रत्येक खेळातच आता तंत्राचा उपयोग नित्याचा झाला आहे. गेल्या वर्षीच २०२५ च्या स्पर्धेपासून तंत्राचा वापर करण्याचा निर्णय घेण्यात आला होता. त्यानुसार या वेळेस त्याची अंमलबजावणी करण्यात येणार आहे.
‘ईएलसी’ तंत्रज्ञान म्हणजे काय?
या वेळेस होणाऱ्या विम्बल्डन स्पर्धेत सोनी समूहाची उपकपंनी असलेल्या हॉक-आय इनोव्हेशन्सच्या सौजन्याने इलेक्ट्रॉनिक लाइन-कॉलिंग (ईएलसी) तंत्रज्ञानाचा वापर केला जाईल. त्यामुळे ‘लाइन कॉल’चा निर्णय पूर्णपणे कॅमेऱ्याद्वारे दिला जाणार आहे. इंग्लंडमधील बेसिंगस्टोक ही कंपनी बेसबॉल आणि फुटबॉलसह २५ खेळांमध्ये खेळाचे विश्लेषण आणि पंचांच्या मदतीसाठी चेंडूचा मार्ग निश्चित करण्यासाठी कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वापर करते. करोनाच्या काळात अनेक पंचांनी राजीनामा दिल्यामुळे पंचांची संख्या कमी पडू लागल्याचे कारण यासाठी दिले जात आहे. मात्र, यानंतरही उपलब्ध पंच तंत्राच्या वापराबाबत संताप व्यक्त करत आहेत. सोनीने २०११ मध्ये हॉक-आय विकत घेतले. रॉकेट ट्रॅजेक्टरीजवर संशोधन करणाऱ्या शास्त्रज्ञांनी ही कंपनी स्थापन केली होती. त्यांच्या पद्धतीनुसार कॅमेरा चेंडू कुठे पडतो आणि ‘सर्व्हिस’ दरम्यान खेळाडूच्या पायांची स्थिती त्वरित निर्धारित करते. स्पर्धेसाठी एका कोर्टवर एकूण १२ कॅमरे असतील, तर सर्व कोर्टवर मिळून साडेचारशेहून अधिक कॅमेरे बसविण्यात येणार आहेत. यामुळे स्पर्धेत तीनशे पंचांची संख्या ८० सामना साहाय्यकपर्यंत कमी करण्यात आली आहे. यातील दोन जण प्रत्येक कोर्टवर यंत्रणा बंद पडल्यास मदत करतील.
‘विम्बल्डन’चे स्पर्धा संचालक काय म्हणाले?
‘‘या तंत्रज्ञानाबाबत अनेक वर्षांपासून चर्चा सुरू होती. गेल्या काही वर्षांतील बदल आम्हाला दिसत होता. आमचा प्रयत्न नेहमीच परंपरेचा आणि नावीन्यतेचा योग्य समतोल साधण्याकडे असतो,’’ असे ‘विम्बल्डन’चे स्पर्धा संचालक जेमी बेकर म्हणाले. ‘विम्बल्डन’ आपला वारसा जपण्यासाठी काळजीपूर्वक कार्य करीत आहे. यामध्ये पांढऱ्या कपड्यांच्या नियमाचा समावेश आहे. हा नियम दोन दशकांपूर्वीच्या तुलनेत आता काटेकोरपणे पाळला जातो. खेळाडू या (ईएलसी) नवीन तंत्रज्ञानाशी जुळवून घेतील, कारण त्यांना त्याची सवय आहे, असे बेकर यांनी नमूद केले. ‘‘हिरव्या गवताचे कोर्ट आणि खेळाडूंचा पांढरा पोषाख हे स्पर्धेचे वेगळेपण आहे. आपल्या वेगळ्या अनुभवासाठी ओळखल्या जाणाऱ्या ‘विम्बल्डन’साठी हे तंत्रज्ञान हे सकारात्मक पाऊल आहे,’’ असे बेकर यांनी सांगितले.
या तंत्रज्ञानाबाबत खेळाडूंचे मत काय?
ब्रिटनचा आघाडीचा टेनिसपटू जॅक ड्रॅपरला क्वीन्स क्लबमधील सामन्याच्या ‘सेट पॉइंट’दरम्यान गर्दीच्या आवाजामुळे देण्यात आलेला निर्णय ऐकू आला नाही. अन्य खेळाडू सोनय कार्टललाही ऑस्ट्रेलियन खुल्या टेनिस स्पर्धेमध्ये या तंत्रज्ञानाबाबत अडचणी आल्या होत्या. लगतच्या कोर्टवरून घोषणा ऐकू येत होती, (ऑटोमेटेड कॉल्स) ज्यामुळे गोंधळ निर्माण झाला आणि खेळाडूंना अनावश्यकपणे पॉइंट्स थांबवावे लागले. योग्य वेळी तंत्रज्ञानाने पंचांची पूर्णपणे जागा घेतली पाहिजे, असे विख्यात टेनिसपटू जॉन मॅकेन्रो यांना वाटते. दुसरीकडे, टेनिसच्या सर्वोच्च स्तरावरील सामन्यांचे निरीक्षण करणारे चेअर पंच थॉमस स्वीनी यांच्यानुसार मानवी पंच हा या खेळाचा एक अविभाज्य भाग आहे. ‘‘तंत्रज्ञानाच्या मर्यादा असलेल्या परिस्थितीत मदत करण्यासाठी नेहमीच एका माणसाची गरज भासेल. आयुष्यात अशा काही गोष्टी असतात ज्यांसाठी तयार राहता येत नाही. खेळाडूला समजून घेण्यासाठी तेथे एक सक्षम व्यक्ती असणेच आवश्यक आहे,’’ असे स्वीनी यांना वाटते.