भाषेचा आविष्कार ही जगातील मानवाच्या विकासातील मोठी उपलब्धी होती. जगात हजारो भाषा आहेत परंतु लोकांना त्यांच्या संशोधकांबद्दल माहिती नाही, सर्व भाषा कालांतराने विकसितही झाल्या. लुईस ब्रेल यांनी स्वत: एका भाषेचा शोध लावला ज्याने केवळ इतिहासात स्थान निर्माण केले नाही तर ती मानवतेला अनोखी देणगी मानली जाईल. जगातील अंधांना ब्रेल लिपीची भेट देणारे लुईस ब्रेल यांचा जन्मदिन ४ जानेवारी हा जागतिक ब्रेल दिन म्हणून साजरा केला जात आहे.
स्वतः होते अंध
ब्रेल भाषेकडे जगातील सर्व अंध लोकांसाठी वरदान म्हणून पाहिले जाते. जेव्हा त्याचा शोध लावणारे लुईस ब्रेल किंवा लुई ब्रेल यांनी याचा शोध लावला, तेव्हा ते स्वत: अंध होते आणि वयाच्या १५ व्या वर्षी त्यांनी हा शोध लावला. अशक्य वाटणाऱ्या या कामामागील कथाही काही कमी मनोरंजक नाही.
वयाच्या ८व्या वर्षी गेली दृष्टी
लुईस ब्रेल यांचा जन्म ४ जानेवारी १८०९ रोजी फ्रान्समधील कूपर नावाच्या गावात एका मध्यमवर्गीय कुटुंबात झाला. फादर सायमन रेले ब्रेल यांनी शाही घोड्यांसाठी खोगीर आणि जिन्स बनवले. हलाखीच्या आर्थिक परिस्थितीमुळे वयाच्या तीनव्या वर्षी लुईसला आपल्या वडिलांच्या कामात मदत करायला सुरुवात केली. याच दरम्यान एका अपघातात त्याच्या एका डोळ्यात चाकू घुसला आणि त्याचा डोळा खराब झाला, पण हळूहळू त्याची दुसरी दृष्टीही जाऊ लागली आणि योग्य उपचार न मिळाल्याने वयाच्या ८ व्या वर्षी लुईस पूर्णपणे आंधळा झाले.
अंधांसाठीच्या शाळांमध्ये प्रवेश
यानंतर, प्रसिद्ध फ्रेंच धर्मगुरू बॅलान्टे यांच्या मदतीने लुई ब्रेल यांनी अंधांसाठीच्या शाळांमध्ये प्रवेश मिळवला. वयाच्या १२ व्या वर्षी लुईस यांना कळले की लष्करासाठी अशी कोड लँग्वेज तयार करण्यात आली आहे, जी अंधारातही संदेश वाचू शकते. लुईस असे वाटले की ही लिपी अंध लोकांसाठी खूप उपयुक्त ठरू शकते. त्याच्या विनंतीनुसार, याजकाने त्यांची कॅप्टन चार्ल्स बार्बरला भेट करून दिली, ज्यांनी ही लिपी विकसित केली. यानंतर लुईस यांनी अंधांसाठी ही लिपी विकसित करण्याचे काम सुरू केले.
मान्यता मिळण्यासाठी अडचणी
लुई ब्रेल यांनी ८ वर्षांच्या मेहनतीने या सांकेतिक भाषेत अनेक बदल केले आणि १८२९ पर्यंत सहा मुद्यांवर आधारित त्यांची लिपी तयार झाली, परंतु या लिपीला मान्यता मिळण्यात अनेक अडचणींचा सामना करावा लागला. त्यांची ब्रेल लिपी शिक्षणतज्ञांनी ओळखली नाही. इतकेच नाही तर ही लिपी हळूहळू अंध लोकांमध्ये लोकप्रिय होत होती, परंतु लिपीला अधिकृत मान्यता मिळताना दिसत न्हवती. इतकेच नव्हे तर त्यांच्या मृत्यूनंतर शंभर वर्षांनीच त्यांच्या भाषेला मान्यता मिळाली.
ब्रेल लिपी हा कोडचा प्रकार
ब्रेल लिपी ही खरे तर कोडचा एक प्रकार आहे. याकडे अनेकदा भाषा म्हणून पाहण्याची चूक होते. पण अंतर्गत उठलेल्या ठिपक्यांपासून एक कोड बनवला जातो, ज्यामध्ये ६ बिंदूंच्या तीन ओळी असतात. यामध्ये संपूर्ण प्रणालीचा कोड दडलेला आहे. हे तंत्रज्ञान आता संगणकामध्ये देखील वापरले जाते, ज्यात गोलाकार आणि वाढलेले बिंदू आहेत, ज्यामुळे अंध लोक आता तांत्रिकदृष्ट्या काम करू शकतात.
शंभर वर्षानंतर केला सन्मान
लुईस ब्रेलच्या मृत्यूनंतरचे वर्ष, २० जून १९५२ हा त्यांचा सन्मान दिवस म्हणून निश्चित करण्यात आला. त्यांच्या गावात शंभर वर्षांपूर्वी पुरलेल्या त्यांच्या मृतदेहाचे अवशेष पूर्ण शासकीय सन्मानाने बाहेर काढण्यात आले आणि स्थानिक प्रशासन आणि लष्कराने त्यांच्याकडे दुर्लक्ष केल्याबद्दल माफी मागितली आणि त्यांना अंतिम श्रद्धांजली अर्पण करण्यासाठी राष्ट्रगीतासह राष्ट्रध्वजात गुंडाळण्यात आले. संस्कार केले गेले. संयुक्त राष्ट्रांच्या आमसभेने नोव्हेंबर २०१८ रोजी अधिकृतपणे ४ जानेवारी हा जागतिक ब्रेल दिवस म्हणून साजरा करण्याचा निर्णय घेतला. यानंतर ४ जानेवारी २०१९ रोजी पहिला जागतिक ब्रेल दिवस साजरा करण्यात आला.