कुतूहल — भारताचा सोनेरी तंतू – ताग

भारताच्या दृष्टीने कापसाखालोखाल महत्त्वाचा नैसर्गिक तंतू आहे ताग. या तंतूला सोनेरी तंतू म्हणण्याची दोन कारणे आहेत. एक त्याच्या अंगभूत स्वभावानुसार, त्याचा रंगच सोनेरी आहे. दुसरे कारण आहे, तागापासून मिळणारे आíथक उत्पन्न हे सोन्याइतके मूल्यवान आहे. तागाचे उत्पादन मुख्यत्वाने आशिया खंडातील देशातच होते. स्वातंत्र्यपूर्व काळात जगातील एकूण ताग उत्पन्नाच्या ८०% उत्पादन भारतात होत होते. फाळणीनंतर पूर्व बंगाल पाकिस्तानात गेल्यामुळे हे प्रमाण खूपच घटले. गेल्या ५०-६० वर्षांत बंगालबरोबरच आसाम, ओरिसा, बिहार या पूर्वोत्तर राज्यांत ताग लागवड वाढल्याने हे प्रमाण थोडे वाढले त्यामुळे ते सध्या ४०% वर आले आहे.
तागाचे तंतू जाडेभरडे असतात. त्यांचा उपयोग अंगावर घालण्याच्या वस्त्रामध्ये कदाचितच होतो. मुख्यत्वेकरून इतर प्रकारच्या वस्त्रांकरिताच तागाचा उपयोग जास्त होतो.
सेवा देणारी वस्त्रे असे तागापासून बनलेली वस्त्रांचे वर्गीकरण करता येईल. या वस्त्रांची प्रमुख उदाहरणे म्हणजे- पोती, गोणपाटे, अस्तराचे कापड, लिनोलिअम, गालीच्यांकरिता आधारवस्त्र, जाडाभरडा धागा या वस्त्रांकरिता वापरतात. ताग हे पावसाळी पीक आहे. वर्षांतून एकदाच हे पीक घेता येते. तागाचे तंतू तागाच्या झाडाच्या खोडापासून मिळतात. तागाचे सोनेरी तंतू खोडापासून काढले जातात, तर कापसाचे तंतू बोंडांपासून काढले जातात.
हे तंतू खोडापासून वेगळे करण्याकरिता तागाची झाडे कुजवली जातात. ही कुजवण्याची प्रक्रिया पूर्ण झाल्यावरच तंतू झाडापासून वेगळे होऊ शकतात. तंतूंला ग्राहकाच्या दृष्टिकोनातून उपयुक्त असलेल्या वस्त्रांसाठीचे गुणधर्म कुजवण्याची प्रक्रिया बहाल करते. या प्रक्रियेची सर्व परिमाणं जितकी जास्त काळजीपूर्वक जपता येतील तेवढे हे तंतू गुणवान निघतील. त्यांचे उपयुक्त गुणधर्म त्यांच्यापासून निघणाऱ्या धाग्यांमध्ये सकस उतरतील. तागाच्या पिकाला पाणी भरपूर लागते, त्यामुळेच गंगा नदीच्या खोऱ्यात तागाचे अधिकाधिक उत्पादन होते.
– प्रा. सुरेश द. महाजन, इचलकरंजी
मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२  office@mavipamumbai.org