व्यक्तिवेध : रोहिणी गोडबोले

डॉ. गोडबोले यांचे वडील सरकारी खात्यात उच्च पदावर नोकरीला, तर आई संस्कृतमधील विद्वान. त्यांना आणि त्यांच्या तिन्ही बहिणींना आई-वडिलांनी शिकण्यासाठी कायमच प्रोत्साहन दिले. त्यामुळे डॉ. गोडबोले यांनी आधी सातवीत आणि नंतर राष्ट्रीय विज्ञान प्रज्ञा शिष्यवृत्ती मिळवून, त्या जोरावर शालेय, महाविद्यालयीन आणि नंतर आयआयटीमधील शिक्षणही पूर्ण केले. ‘स्टोनीब्रूक’मध्ये पीएचडी केल्यानंतर त्यांनी अध्यापन आणि संशोधनाची वाट निवडली आणि कण भौतिकीमधील अभ्यासाचे जणू व्रत घेतले. विश्वाच्या उत्पत्तीचा आणि पदार्थाच्या मूलभूत रचनेचा शोध घेणाऱ्या प्रयोगांत त्यांचे असणे हे भारतासाठी गौरवाचे होते. ‘सर्न’ या प्रयोगशाळेशीही त्यांचा संबंध होता. ‘हिग्ज बोसोन’मुळे मूलभूत कणांचे चित्र स्पष्ट झाले, तरी कृष्ण पदार्थाचे स्पष्टीकरण मिळणेही आवश्यक असल्याने त्यावरही संशोधन गरजेचे असल्याचे त्यांचे प्रतिपादन होते. मूलभूत कणांसाठीचे पदार्थ प्रारूप पुरेसे नसून, प्रति-पदार्थांवर असलेले पदार्थाच्या वर्चस्वाचे कोडेही सुटायला हवे, असे त्यांचे म्हणणे. नव्या संशोधकांनी ‘मशीन लर्निंग’सारख्या प्रगत तंत्रज्ञानाच्या साह्याने या संदर्भातील प्रचंड माहितीचे विश्लेषण करावे, असे त्या सुचवत.

हेही वाचा : संविधानभान : आचारसंहिता: लोकशाहीचे चारित्र्य!

भारतीय विज्ञान जगतातील स्त्री-पुरुष समानतेसाठीही त्या हक्काने पुढाकार घेणाऱ्यांतील एक. त्या दृष्टीने ‘इंडियन अॅकॅडमी ऑफ सायन्स’मधील ‘इंडियन वुमेन इन सायन्स’ या समितीची त्यांनी केलेली निर्मिती महत्त्वाची. पदार्थविज्ञानातील अनेक शोधनिबंधांप्रमाणेच शंभर भारतीय स्त्री शास्त्रज्ञांचे योगदान अधोरेखित करणारा ‘लीलावतीज् डॉटर्स’ हा ग्रंथही त्यांनी संपादित केला. त्यांच्या कर्तृत्वाची दखल घेऊन ‘पद्माश्री’ आणि फ्रान्सच्या सर्वोच्च सन्मानाने त्यांचा झालेला गौरव खचितच मोठा आणि औचित्यपूर्णही होता.