चिंतनधारा: साहित्य ही शिल्पकला की संजीवनी विद्या?

‘‘उच्च विचारांनी प्रेरित आणि सक्रियतेला प्रोत्साहित करणारे काव्य तेच खरे काव्य मी समजतो. आमच्या संतकवीच्या काव्यात हीच गोष्ट प्रामुख्याने दिसून येते. त्यांच्या त्या साधेपणाचे महत्त्व आजच्या कित्येक कवींना न कळून, ते कौशल्याच्या व पांडित्याच्या दृष्टीने संतकाव्याला तुच्छ लेखू पाहतात, ही त्यांची फार मोठी चूक आहे. संतकाव्याने समाजाच्या हृदयात जिवंतपणा जागृत ठेवून सर्वाचा विकास करण्याचे जे कार्य केले ते अमोल होते. कवींच्या हृदयात हीच तळमळ असली पाहिजे म्हणजे त्यांचे काव्य केवळ करमणुकीचा खेळ न ठरता राष्ट्राची महान प्रेरक शक्ती बनेल! प्रत्येक मानव माझा आप्त आहे, ही भावना हृदयात जागृत होणे हे कवीचे पहिले लक्षण होय. जन्मभर मंदिरात पूजापाठ करणाराही शेवटी गाढवाचा बापच राहिल्यास त्या साधनाला अर्थ काय? मूर्तीच्या पूजेने माणूस देव होण्याऐवजी दगड झाला! मानव्यविकासाचा तो प्रयोग असफल ठरला! तेच कार्य कवींना, साहित्यिकांना आपल्या रचनेच्या बळाने आज सफल करावयाचे आहे. या जगातच स्वर्ग निर्माण करण्याचा पाठ त्यांना शिकवावयाचा आहे. आपले काव्य किंवा साहित्य ही एक शिल्पकला एक कारागिरी न ठरता, राष्ट्राचे पुनरुज्जीवन करणारी ती संजीवनी ठरावी हीच अपेक्षा आहे.’’ महाराज भजनात म्हणतात-

मैं कवि नहीं करुणा हूँ मैं,

            उन दु:खियों की, दीन की।

मैं साधु निह मैं साधना हूँ,

            प्रेम की सत् नेम की।।

 राजेश बोबडे