Tejas MK1A in IAF: २०२५ च्या सुरुवातीपासूनच सुरू असलेल्या जागतिक घडामोडींमुळे भारत लष्करी आधुनिकीकरणावर भर देत असल्याचे स्पष्ट होत आहे. सीमाभागात पाकिस्तानशी असलेले संघर्ष, चीनकडून वारंवार धोका आणि संरक्षण पायाभूत सुविधा सुधारण्याची महत्त्वाची गरज लक्षात घेत भारत स्वदेशी लष्करी क्षमतांवर पूर्वीपेक्षा जास्त लक्ष केंद्रित करत आहे. या प्रयत्नांच्या केंद्रस्थानी बहुप्रतीक्षित तेजस एमके १ ए हे लढाऊ विमान आहे. हे विमान हिंदुस्थान एरोनॉटिक्स लिमिटेडने विकसित केलेल्या स्वदेशी लाइट कॉम्बॅट एअरक्राफ्ट (LCA) तेजसची प्रगत आवृत्ती आहे.

ऑपरेशन सिंदूरनंतर तणाव वाढत असताना आणि चीन पाकिस्तानला पाचव्या पिढीतील स्टेल्थ जेट विमाने पुरवण्याची तयारी करत असल्याची माहिती समोर येत असताना भारत आपले संरक्षणासंदर्भातले सिद्धांत बदलताना दिसत आहे. नवीन खरेदीबाबतचे नियम सोपे करण्यात आले आहेत आणि भारताच्या सशस्त्र सेवांमध्ये संरक्षणात्मक आणि आक्रमक क्षमता वाढवण्यासाठी मोठे करार केले जात आहेत. भारत अ‍ॅडव्हान्स्ड मीडियम कॉम्बॅट एअरक्राफ्टसारख्या भविष्यातील विमानांसाठी प्रयत्नशील आहेच. असं असताना एचएएल तत्काळ तेजस एमके १ए जेटचा पहिला ताफा देण्याची तयारी करत आहे.

२०२५ पर्यंत वायुसेनेच्या ताफ्यात होणार दाखल

तेजस एमके १ए विमानांच्या उड्डाणाची चाचणी जुलैमध्ये होणार आहे, तर डिसेंबर २०२५ पर्यंत १२ विमानांची पहिली तुकडी भारतीय हवाई दलाच्या हाती सोपवणार आहे. २०२१ मध्ये ८३ तेजस एमके १ए विमानांसाठी ४८ हजार कोटी रुपयांचा करार करण्यात आला आहे. ६७ हजार कोटी रुपयांचा आणखी एक करारही अतिरिक्त ९७ विमानांसाठी करण्यात आला आहे. एकूण १८० विमानांसाठी भारताने गुंतवणूक केली आहे.
अमेरिकन संरक्षण क्षेत्रातील दिग्गज कंपनी जनरल इलेक्ट्रिककडून F404-IN20 इंजिनशी संबंधित पुरवठा साखळीच्या समस्यांमुळे मोठ्या प्रमाणात विलंब होत असला तरी उत्पादन साखळी आता सज्ज होत आहे. बंगळुरूमध्ये दोन आणि नाशिकमध्ये एक अशी तीन समर्पित उत्पादन केंद्र दरवर्षी २४ विमानं तयार करणार आहेत. हे प्रत्येक विमान २,२२२ किमी/ताशी वेगाने पोहोचण्यास सक्षम आहे.

हेही वाचा

तेजस एमके १एची वैशिष्ट्यं काय?

तेजस एमके १ए हे ४.५ जनरेशनचे मल्टीरोल फायटर जेट आहे. त्याची तुलना फ्रेंच राफेलशी केली जात आहे. भारताने फ्रान्सकडून ३६ राफेल लढाऊ विमानं खरेदी करण्यासाठी खूप पैसे खर्च केले आहेत. राफेलच्या उलट तेजस पूर्णपणे भारतीय क्षेपणास्त्रांसह वापरण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. भविष्यात त्यामध्ये ब्रम्होस क्रूझ क्षेपणास्त्रदेखील सामील केले जाईल. राफेलमध्ये हे वैशिष्ट्य पुनर्संचयित करण्यासाठी वर्षानुवर्षे वाटाघाटी कराव्या लागल्या आहेत. तेजस एमके १ए अनेक प्रकारची शस्त्रे वाहून नेऊ शकते. यामध्ये बियॉन्ड व्हिज्युअल रेंज क्षेपणास्त्रे, हवेतून जमिनीवर मारा करणारी क्षेपणास्त्रे आणि हवेतून हवेत मारा करणाऱ्या क्षेपणास्त्रांचाही समावेश आहे. बीव्हीआर क्षेपणास्त्रे पायलटला रडारवर न दिसणारे लक्ष्य लॉक करण्यास आणि ते नष्ट करण्यास मदत करतात. युद्धजन्य परिस्थितीत याचा फायदा होतो.

महत्त्वाचे मुद्दे:

  • अ‍ॅक्टिव्ह इलेक्ट्रॉनिकली स्कॅन केले अ‍ॅरे रडार एकाच वेळी अनेक लक्ष्य शोधून त्यावर मारा करण्याची क्षमता वाढवते
  • इलेक्ट्रॉनिक युद्ध प्रणालीमुळे शत्रूच्या रडार आणि शस्त्रप्रणालींला निष्क्रिया करण्याची क्षमता आहे
  • हवेत इंधन भरण्याची क्षमता असल्याने विमानाचा पल्ला वाढतो
  • विमानाची देखभाल पूर्वीपेक्षा सोपी आहे त्यामुळे वमानाचा वापर अधिक कार्यक्षमतेने करता येते
  • संपूर्ण स्वदेशी बनावटीचे लढाऊ विमान
  • हवेतून हेत मारा करणे, हवेतून जमिनीवर मारा करणे आणि गुप्तहेर तसंच पाळत ठेवण्याची क्षमता राखते
  • डिजिटल फ्लाइंग कंट्रोल कम्प्युटरमुळे विमानाचे उड्डाण अधिक सुरक्षित आणि सोपे होते

एफ-१६ पेक्षा तेजस एमके १ए उत्तम कसे?

तेजस एमके १एची तुलना अनेकदा अमेरिकेच्या एफ-१६ शी केली जाते. एफ-१६ हे पाकिस्तानच्या हवाई दलाचा कणा आहे. एफ-१६ हे एक उत्तम लढाऊ विमान असले तरी पाकिस्तानकडे असलेली अनेक विमाने १९८० च्या दशकातील आहेत, तर तेजस हे एक अत्याधुनिक लढाऊ विमान आहे. तेजस एमके १एमध्ये आधुनिक एव्हियोनिक्स, इलेक्ट्रॉनिक युद्ध प्रणाली आणि स्वदेशी डिझाइन केलेले अ‍ॅक्टिव्ह इलेक्ट्रॉनिकली स्कॅन केलेले अ‍ॅरे रडार प्रणाली आहे. ही प्रणाली उत्तम ट्रॅकिंग आणि लक्ष्याकरण क्षमता प्रदान करते. संरक्षणतज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की, रडार इम्युनिटी आणि सेन्सर फ्यूजनसारख्या काही श्रेणींमध्ये तेजस एमके १ए हे एफ-१६ पेक्षाही चांगले आहे. त्याची रचना अशी केली आहे की त्याची देखभाल, अपग्रेड आणि शस्त्रे सहजपणे बसवता येतात. परदेशी विमानांमध्येही हे अनेकदा शक्य नसते.

हेही वाचा

भारत अमेरिकेचे एफ-३५ किंवा रशियाचे एसयू-५७ईसारखे पाचव्या पिढीचे जेट विमान खरेदी करण्याचा विचार करत आहे. मात्र, त्यांची किंमत आणि तंत्रज्ञान हस्तांतरणाच्या अटी अद्याप निश्चित झालेल्या नाहीत. काही अहवालांमध्ये असे म्हटले आहे की, भारत एसयू-५७ कडे झुकत आहे, कारण त्यांच्या अटी अधिक अनुकूल आहेत. असं असताना भारताचे खरे ध्येय अ‍ॅडव्हान्स्ड मीडियम कॉम्बॅट एअरक्राफ्ट प्रकल्प आहे. हे एचए एल आणि डीआरडीओद्वारे संयुक्तपणे विकसित केले जाणारे स्वदेशी पाचव्या पिढीचे स्टेल्थ जेट आहे. हे जुने लढाऊ विमान आणि भविष्यातील स्टेल्थ प्लॅटफॉर्ममधील अंतर भरून काढेल.

भारतीय हवाई दलाकडे सध्या फक्त ३२ स्क्वॉड्रन आहेत, तर चीन आणि पाकिस्तान या दोन आघाड्यांवर युद्ध लढण्यासाठी ४२ स्क्वॉड्रनची आवश्यकता आहे. तेजस एमके १एचे उत्पादन वाढवून आणि स्वदेशी संशोधन आणि विकासाला प्रोत्साहन देऊन भारत परदेशी संरक्षण कंपन्यांवर जास्त अवलंबून न राहता ही कमतरता दूर करण्याचा प्रयत्न करत आहे.