१८ लाखांहून अधिक भारतीय विद्यार्थी शिक्षणासाठी विदेशात; कारण काय? ही संख्या दिवसेंदिवस का वाढत आहे?

विदेशात जाऊन शिक्षण घेणाऱ्या भारतीय विद्यार्थ्यांची संख्या दिवसेंदिवस वाढत असल्याचे चित्र आहे. विदेशातील अभ्यासक्रमांना विद्यार्थी प्राधान्य देत आहेत. परराष्ट्र मंत्रालयाच्या (एमईए) ताज्या आकडेवारीनुसार, २०२५ मध्ये १.८ दशलक्षाहून अधिक म्हणजेच १८ लाखांपेक्षा जास्त भारतीय विद्यार्थी सध्या विदेशात शिक्षण घेत आहेत. दोन वर्षांपूर्वी हा आकडा १३ लाख होता, त्यामुळे विदेशात जाऊन शिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांची संख्या लक्षणीयरित्या वाढत आहे, हे यातून स्पष्ट होतं.

यातून भारतातील तरुणांची बदलती मानसिकतादेखील दिसून येते. परंतु, इतक्या मोठ्या संख्येने विद्यार्थी विदेशात का जात आहेत? याचा फायदा कोणत्या देशांना होत आहे? बदलते व्हिसा नियम, आर्थिक दबाव या परिस्थितीला कसे आकार देत आहेत? त्याविषयी जाणून घेऊयात.

भारतीय विद्यार्थ्यांच्या पसंतीची ठिकाणे

परराष्ट्र मंत्रालयाच्या २०२५ च्या अहवालानुसार, २०२५ मध्ये भारतीय विद्यार्थ्यांसाठी अमेरिका, कॅनडा आणि ब्रिटन ही सर्वाधिक पसंतीची ठिकाणे आहेत.

भारतीय विद्यार्थ्यांना परदेशात शिक्षण जाण्याची ओढ का?

भारतीय विद्यार्थी उच्च शिक्षण आणि कामासाठी परदेशात जाण्याच्या संधी शोधत असतात, याची कारणे पुढीलप्रमाणे आहेत:

भारतातीत शिक्षण संस्थांमध्ये मर्यादित प्रवेश

आयआयटी, आयआयएम आणि एम्ससारख्या प्रमुख भारतीय संस्था उच्च दर्जाचे शिक्षण देतात, परंतु त्यांच्याकडे मर्यादित जागा आहेत. स्पर्धेमुळे अनेक पात्र विद्यार्थ्यांना परदेशातील पर्यायांकडे वळावे लागते.

उत्तम करिअर आणि स्थलांतराच्या संधी

आंतरराष्ट्रीय पदव्या असणाऱ्या विद्यार्थ्यांना जागतिक रोजगार बाजारपेठेत उतरण्याची संधी मिळते. अमेरिका आणि कॅनडासारखे देश अभ्यासासह काम करण्याची आणि कायमस्वरूपी निवासस्थानाचे मार्गही प्रदान करतात, त्यामुळे या देशांमध्ये शिक्षण घेण्याची ओढ वाढते.

युरोपमध्ये परवडणारे शिक्षण

अनेक ठिकाणी शिक्षणाचा खर्च वाढल्याने बरेच भारतीय विद्यार्थी जर्मनीकडे वळत आहेत. जर्मनीमध्ये बहुतांश सार्वजनिक विद्यापीठे कमी शुल्क आकारतात आणि काही विद्यापीठे अशीही आहेत, ज्या कोणताही शुल्क आकारत नाहीत. शिष्यवृत्ती आणि परवडणाऱ्या राहणीमान खर्चाने विद्यार्थी फ्रान्स आणि इटलीसारख्या देशांनादेखील प्राधान्य देताना दिसत आहेत

आर्थिक मदत आणि शिष्यवृत्ती

अनेक परदेशी विद्यापीठे भारतीय विद्यार्थ्यांसाठी शिष्यवृत्ती वाढवत आहेत. त्यात विशेषतः ब्रिटन आणि ऑस्ट्रेलियामधील विद्यापीठांचा समावेश आहे. या आर्थिक प्रोत्साहनांमुळे कुटुंबांवरील भार कमी होतो आणि दर्जेदार शिक्षणाची संधी मिळते, हेदेखील विदेशात जाऊन शिक्षण घेण्याच्या प्रमुख कारणांपैकी एक कारण आहे.

जागतिक अनुभव

विदेशात शिक्षण घेतल्याने शैक्षणिक शिक्षणापेक्षा विद्यार्थ्यांना जागतिक संस्कृतींचा अनुभव घेण्याची, संवाद कौशल्ये सुधारण्याचीदेखील उत्तम संधी मिळते. जगभरात स्थलांतर धोरणे विकसित होत आहेत आणि नवीन शिक्षण केंद्रे उदयास येत आहेत, त्यामुळे पूर्वीपेक्षा विदेशात जाऊन शिक्षण घेण्याची भारतीय विद्यार्थ्यांची संख्या वाढत आहे.