आजकाल बदलत्या हवामानामुळे आणि व्हायरल संसर्गांमुळे लहान मुलांमध्ये खोकला-सर्दी ही सामान्य समस्या बनली आहे. बहुतेक पालक डॉक्टरांचा सल्ला घेऊन किंवा मेडिकल स्टोअरमधून सहज उपलब्ध होणारी खोकल्याची सिरप देऊन मुलांना आराम देण्याचा प्रयत्न करतात. मात्र, डॉक्टरांचा सल्ला घेऊनही किंवा मेडिकल स्टोअरमधून मिळणारी ‘कोल्ड्रिफ’ कफ सिरप अनेकदा जीवघेणे ठरत आहे. मध्य प्रदेश आणि राजस्थानमध्ये कथित दूषित कफ सिरप सेवन केल्यामुळे काही मुलांचा मृत्यू झाल्याची बातमी समोर आली आहे. या पार्श्वभूमीवर राज्य सरकारांनी तातडीने या सिरपची विक्री थांबवली आहे. तसेच केंद्रीय औषध मानक नियंत्रण संस्था (CDSCO) ने सहा राज्यांमधील औषधनिर्मिती कंपन्यांची जोखीम-आधारित तपासणी सुरू केली आहे.
या सर्व घटकांमुळे प्रश्न निर्माण होतो की, या खोकल्याच्या सिरपमुळे लहान मुलांचा मृत्यू कसा होत आहे?
कोल्ड्रिफ कफ सिरपमधील विषारी घटक (Toxic ingredients in Coldrif cough syrup)
स्वास्थ्य मंत्रालयाच्या अहवालानुसार, कोल्ड्रिफ कफ सिरपच्या नमुन्यांमध्ये डायएथिलिन ग्लाइकॉल (DEG) ची प्रमाण अधिक असल्याचे आढळले आहे. डायएथिलिन ग्लाइकॉल हा औद्योगिक उत्पादनांमध्ये वापरला जाणारा विषारी द्रव आहे, जो मुलांच्या मूत्रपिंडास हानी पोहोचवू शकतो.
जनसत्ताच्या वृत्तानुसार, तीर्थंकर महावीर युनिव्हर्सिटी, मुरादाबाद येथील रेजिडेंट डॉक्टर मनीष जैन यांच्या मते, भारतात गेल्या काही वर्षांपासून कफ सिरपमुळे मृत्यूंची अनेक उदाहरणे समोर आली आहेत. ‘कोल्ड्रिफ कफ सिरप’ मध्ये आढळलेला डायएथिलिन ग्लाइकॉल हळूहळू शरीरातील अवयवांना नुकसान पोहोचवतो आणि काही वेळा मृत्यूही होऊ शकतो.
डॉ. मनीष जैन यांच्या मते, औषधनिर्मितीमध्ये फार्माकोलॉजिकल दर्जाचे घटक वापरण्याऐवजी स्वस्त आणि कमी दर्जाचे औद्योगिक घटक वापरले जातात. त्यामुळे हा विषारी घटक मूत्रपिंडस हानी पोहोचवतो, ज्यामुळे मूत्रपिंड फेल्युअर आणि गंभीर प्रकरणात मुलांची मृत्यूही होऊ शकते.
डायएथिलिन ग्लाइकॉल म्हणजे काय? (What is diethylene glycol?)
डायएथिलिन ग्लाइकॉल हा रंगहीन, गंधहीन, गोडसर स्वाद असलेला द्रव आहे. तो पेंट, ब्रेक फ्लूइड, प्लास्टिक आणि अँटीफ्रीझसाठी औद्योगिक उत्पादनांमध्ये वापरला जातो. हा मानवी सेवनासाठी कधीही सुरक्षित नाही. औषधनिर्मितीत गळतीने किंवा भेसळ करून ग्लिसरीन सारख्या सुरक्षित द्रवाच्या जागी याचा वापर होतो.
लहान मुलांसाठी का जास्त धोका? (Why is it more dangerous for young children?
लहान मुलांचे शरीर अत्यंत संवेदनशील आणि नाजूक असते. त्यांचे लिव्हर आणि मूत्रपिंड विषारी पदार्थांना नीट प्रक्रिया करू शकत नाहीत. डायएथिलिन ग्लाइकॉल शरीरात पोहोचल्यास हळूहळू मूत्रपिंडाला नुकसान करते. मुलांना डिहायड्रेशन(शरीरातील पाणी कमी होणे), उलटी, पोटदुखी आणि श्वास घेण्यास त्रास यांसारख्या समस्या येतात. गंभीर अवस्थेत मूत्रपिंड निकामी होऊ शकते आणि जीवाला धोका निर्माण होतो.