भारतीय रिझर्व्ह बँकेच्या (RBI नियम) नियमांनुसार, बँक फाटलेल्या नोटा बदलून घेण्यास नकार देऊ शकत नाही. एवढेच नाही तर त्यांच्यावरील सवलतीतही कपात केली जाणार नाही. बँकेने तसे करण्यास नकार दिल्यास त्याच्यावरही कारवाई होऊ शकते. त्यामुळे तुमच्याकडे चलनी नोटा फाटलेल्या असतील तर काळजी करण्याची गरज नाही. त्या बदल्यात तुम्हाला पूर्ण मूल्य मिळेल. जाणून घेऊया रिझर्व्ह बँकेचे नियम याबाबत काय म्हणतात?
रिझर्व्ह बँकेने (RBI) फाटलेल्या चलनी नोटा बदलण्यासाठी मार्गदर्शक तत्त्वे तयार केली आहेत. फाटलेल्या चलनी नोटा देशातील कोणत्याही बँकेत बदलल्या जाऊ शकतात. यासाठी तुमच्या होम ब्रँचमध्ये जाण्याची गरज नाही. अर्थात अशा चलनी नोटा बदलून देण्यास नकार देणाऱ्यांवर कारवाई केली जाऊ शकते, मात्र त्यासाठी काही अटी आहेत. आम्ही तुम्हाला सांगतो की नोटेची स्थिती जितकी वाईट असेल तितकी तिची किंमत कमी होईल.
नोटा बदलण्याचे नियम काय आहेत?
तुमच्याकडे ५,१०, २०, ५० सारख्या कमी मूल्याच्या चलनी नोटा फाटलेल्या असतील तर त्यातील किमान ५० टक्के असणे आवश्यक असे झाल्यावर, तुम्हाला त्या चलनी नोटेचे संपूर्ण मूल्य मिळेल. त्याच वेळी, जर तुमचा हिस्सा ५० टक्क्यांपेक्षा कमी असेल तर तुम्हाला काहीही मिळणार नाही. उदाहरणार्थ, जर तुमच्याकडे ५ रुपयांची फाटलेली नोट असेल आणि त्यातील ५० टक्के रक्कम सुरक्षित असेल, तर तुम्हाला त्या बदल्यात ५ रुपये मिळतील.
रिझर्व्ह बँकेच्या म्हणण्यानुसार, जर तुमच्याकडे २० पेक्षा जास्त फाटलेल्या नोटा असतील आणि त्यांची एकूण किंमत ५,००० रुपयांपेक्षा जास्त असेल, तर बदलण्यासाठी व्यवहार शुल्क देखील भरावे लागेल. नोट बदलण्यासाठी जाण्यापूर्वी, त्यावर गांधीजी यांचे वॉटरमार्क, राज्यपालांचे चिन्ह आणि अनुक्रमांक यांसारखी सुरक्षा चिन्हे दिसली पाहिजेत हे पहा. जर तुमच्याकडे फाटलेल्या नोटीवर ही सर्व चिन्हे असतील तर बँकेला चलनी नोट बदलावी लागेल.
अनेक तुकड्यांमध्ये विभागलेल्या नोटांचे रूपांतर कसे करायचे?
आरबीआयने अनेक तुकड्यांमध्ये विभागलेल्या चलनी नोटा बदलण्यासाठी नियमही बनवले आहेत. मात्र, त्याच्या बदलीसाठी नवीन नोटा मिळण्याच्या प्रक्रियेला थोडा वेळ लागू शकतो. वास्तविक, यासाठी तुम्हाला या नोटा पोस्टाने आरबीआय शाखेला पाठवाव्या लागतील. यामध्ये तुम्हाला तुमचा खाते क्रमांक, शाखेचे नाव, IFSC कोड, नोटेचे मूल्य याची माहिती द्यावी लागेल.
RBI बँक फाटलेल्या नोटांचे काय करते?
रिझव्‍‌र्ह बँक तुमच्याकडून काढलेल्या फाटलेल्या चलनी नोटा चलनातून काढून टाकते. त्याऐवजी नवीन नोटा छापण्याची जबाबदारी आरबीआयची आहे. यापूर्वी या नोटा जाळण्यात आल्या होत्या. तथापि, आता ते लहान तुकड्यांमध्ये पुनर्वापर केले जातात. या नोटांपासून कागदी उत्पादने तयार केली जातात. त्यानंतर ही उत्पादने बाजारात विकली जातात.