कुतूहल: चॅट जीपीटीचे आगमन

‘जीपीटी’ हे एक भाषेसाठीचे पायाभूत मशीन लर्निग प्रारूप (मॉडेल) आहे. भाषेतील विविध आकृतीबंधांचे गुंतागुंतीचे जाळे साठवण्यासाठी हे प्रारूप बरेच मोठे असते. यामुळेच अशा प्रारूपांना लार्ज लँग्वेज मॉडेल (एलएलएम) म्हणतात. चॅट जीपीटीशिवाय अनेक मॉडेल्स आता उपलब्ध आहेत. उदाहरणार्थ, बर्ट, क्लॉड, ल्लामा. या प्रारूपांना प्रशिक्षणादरम्यान आत्मसात केलेल्या कोणत्याही संकल्पनेची खऱ्या अर्थाने जाणीव नसते. मात्र, त्यांची भाषेचे आकृतीबंध ओळखण्याची हातोटी विलक्षण आहे.

काहींच्या मते या प्रारूपांमधील घटकांच्या आपापसातील गुंतागुंतीच्या आंर्तसबंधांमुळे अशी प्रारूपे सर्जनशील असतात. इतरांच्या मते याच कारणामुळे ती स्वप्नरंजन करतात, शेखचिल्ली बनतात, चुकीची उत्तरे ठोकून देतात. अशामुळे अनेकदा त्यांची उत्तरे व्याकरणदृष्टय़ा अचूक आणि वरवर योग्य दिसत असूनही भरकटलेली आणि भरकटवणारी असतात.

मशीन लर्निगमध्ये अशा मॉडेल्सचे वर्तन काही कळा फिरवून बदलता येते. ‘तापमान’ ही अशीच एक कळ. कमी तापमान असले की सुनिश्चित उत्तरे मिळतात. पण ती पुनरुक्ती असलेली, साचेबद्ध असतात. याउलट तापमान वाढले की मॉडेलच्या उत्तरांमध्ये सृजनशीलता आणि विविधता दिसते. अर्थात अशा सृजनशीलतेमुळे चुकाही संभवतात. अनेकदा तापमान बदलणे ग्राहकाच्या हाती नसते. त्यामुळे अशा मॉडेल्सवर डोळे बंद ठेवून विसंबून राहणे योग्य नाही. मात्र योग्य प्रकारे वापरल्यास शिक्षण आणि वैद्यकीय क्षेत्रात यांच्यामुळे क्रांती घडू शकते.

अनेक संसाधनांमध्ये आता भाषेची मोठी प्रारूपे अंतर्भूत होऊ लागली आहेत. इतर प्रारूपांच्या मदतीने त्यांचे रूपांतर दृकश्राव्य माध्यमातही होऊ लागले आहे. त्यामुळे यापुढे सर्वानीच, ऐकीव आणि वाचीव माहितीवर विश्वास ठेवण्यापूर्वी स्रोताचा पडताळा करायला हवा.- आशीष महाबळ, मराठी विज्ञान परिषद