मिलेट्स म्हणजे काय? कोणत्या प्रकारचे मिलेट्स आरोग्यासाठी आहेत फायदेशीर?

संयुक्त राष्ट्रसंघाने 2023 हे वर्ष मिलेट्सचे आंतरराष्ट्रीय वर्ष म्हणून घोषित केले आहे, हे सर्व घडले मिलेट्स आरोग्यादायी आणि पौष्टिक फायद्यांमुळे आहे. हे धान्य फायबर, प्रथिने, जीवनसत्त्वे आणि खनिजे यांनी समृद्ध आहे. भारतात पाच प्रकारचे मिलेट्स उपलब्ध आहेत ज्यांना मुख्य मानले जाते -ज्वारी (sorghum) , नाचणी(ragi), कोरा किंवा फॉक्सटेल मिलेट्स(kora or foxtail millet), सामा मिलेट्स (sama or small millet,) आणि कोडो मिलेट्स(codo (kodri) or arch millet.). सर्व मिलेट्स मध्ये, कोडो मिलेट्स (कोद्री) हे सर्वात जास्त दुष्काळ प्रतिरोधक आणि कमी कालावधीत जास्त उत्पादन देणारी म्हणून ओळखली जाते म्हणून तिचे आर्थिक मूल्य चांगले आहे. याव्यतिरिक्त, भारत कोडो मिलेट्स उत्पादनात जागतिक आघाडीवर आहे. त्यात गव्हाच्या (१.२%) पेक्षा अधिक क्रूड फायबर (९%) असते आणि त्यात ६६.६% कर्बोदके, २.४ % खनिजे आणि १.४ % फॅट्स खील असते. लायसिन, थ्रेओनाइन, व्हॅलिन, अमीनो ऍसिड असलेले सल्फर यांसारख्या अत्यावश्यक अमीनो आम्लांचा देखील हा एक उत्तम स्रोत आहे. कोडो मिलेट्सच्या धान्यामध्ये ८.३3 टक्के प्रथिने असतात ज्यापैकी ग्लूटेलिन हे प्रमुख प्रथिन आहे. कोडो मिलेट्समध्ये भरपूर जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि सल्फरयुक्त फायटोकेमिकल्स असतात, म्हणून त्याला "न्यूट्रिया-ग्रेन" म्हणतात. मिलेट्समध्ये फिनॉलिक्स असतात जे अल्फा-ग्लुकोसिडेस आणि स्वादुपिंड अमायलेसद्वारे जटिल कर्बोदकांमध्ये एन्झाइमॅटिक हायड्रोलिसिस अंशतः प्रतिबंधित करतात, ज्यामुळे पोस्टप्रॅन्डियल हायपरग्लाइसेमिया कमी होतो. मिलेट्समध्ये फिनोलिक अॅसिड, टॅनिन आणि फायटेट्स भरपूर प्रमाणात असतात जे “अँटी-न्यूट्रिएंट्स” म्हणून काम करतात. हे विरोधी पोषक तत्वे मात्र कोलन आणि स्तनाच्या कर्करोगाचा धोका कमी करतात मिलेट्समध्ये फिनॉलिक्स असतात जे कर्करोगाच्या प्रारंभास प्रतिबंध करण्यासाठी प्रभावी असल्याचे सिद्ध झाले आहे.. मिलेट्समध्ये मुक्त रॅडिकल स्कॅव्हेंजिंग अॅक्टिव्हिटी जास्त असतात ज्यामुळे हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोगांचा धोका कमी होतो. कोडो मिलेट्स नैसर्गिकरित्या ग्लूटेन फ्रि आहे, इतर काही धान्यांच्या तुलनेत ते पचण्यासही सोपे आहे, ज्यामुळे पचनक्रिया सुधारते. कोडो मिलेट्समध्ये कमी ग्लायसेमिक इंडेक्स आहे, ज्यामुळे ते रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रणात ठेवते म्हणून मधुमेह व्यवस्थापित करण्यासाठी ते आदर्श आहे.