शेअर बाजारात तुम्हाला चांगला IPO मिळवायचाय? खरा खेळ इथेच असतो; गणित समजून घ्या!

इनिशिअल पब्लिक ऑफर (IPO) मध्ये गुंतवणूक करणारे अनेकदा तक्रार करतात की, ते अर्ज करूनही त्यांना तो आयपीओ कधीच मिळत नाही. जे लोक अर्ज करतात, त्यांच्या मनात एक प्रश्न असतो की, त्यांना आयपीओचे वाटप का होत नाही. त्यांना हे जाणून घ्यायचे असते की, आयपीओचे वाटप कोणत्या प्रक्रियेनुसार केले जाते, जेणेकरून त्यांना कळू शकेल. तो त्यांना मिळाले नाही तर तो कोणाला मिळाला, मग तो कोणत्या नियमानुसार मिळाला? खरं तर गुंतवणूकदारांना IPO वाटपाचे नियम बारकाईने समजून घ्यावे लागतील. कारण चांगल्या कंपनीचा IPO नेहमी ओव्हरसबस्क्राइब केलेला असतो, म्हणजेच IPO मध्ये उपस्थित असलेल्या शेअर्सपेक्षा कितीतरी पट जास्त गुंतवणूकदारांचे अर्ज प्राप्त होतात. सेबीच्या नियमांनुसार, किरकोळ गुंतवणूकदार आयपीओमध्ये २ लाख रुपयांपर्यंत बोली लावू शकतो. मात्र, यासाठी किमान बोली असणे आवश्यक आहे. याचा अर्थ असा की, जर आयपीओमध्ये बरेच १५ शेअर्स असतील तर तुम्ही किमान १५ शेअर्ससाठी बोली लावली पाहिजे. जर तितके IPO असतील आणि तितके अर्ज आले असतील किंवा कमी अर्ज आले असतील तर अशा परिस्थितीत प्रत्येक गुंतवणूकदाराला IPO मध्ये एक लॉट शेअर्सचे वाटप नक्कीच मिळते. पण IPO ओव्हरसबस्क्राइब झाल्यावर परिस्थिती काहीशी गुंतागुंतीची होते. कारण ओव्हरसबस्क्राइब्डमध्ये वाटपासाठी उपलब्ध शेअर्सपेक्षा गुंतवणूकदारांच्या अर्जांची संख्या जास्त असते. किरकोळ गुंतवणूकदारांना शेअर्स वाटप केले जाऊ शकतात, त्यांची संख्या वाटपासाठी उपलब्ध असलेल्या इक्विटी समभागांच्या संख्येने भागून काढली जाते. म्हणजेच शेअर्सचे वाटप गुंतवणूकदारांना प्रमाणानुसार केले जाते. IPO मध्ये वाटप करणाऱ्या किरकोळ गुंतवणूकदाराला किमान एक लॉट मिळणे आवश्यक आहे. ओव्हरसबस्क्रिप्शनच्या बाबतीत कमी लॉटची बोली लावणे गुंतवणूकदारासाठी गैरसोयीचे ठरू शकते. चांगल्या कंपन्यांच्या IPO मध्ये जास्तीत जास्त लॉटमध्ये अर्ज केल्याने शेअर्स वाटप होण्याची आशा वाढते. याशिवाय शेअर वाटपासाठी लकी ड्रॉदेखील वापरला जातो. त्यामुळे अनेक गुंतवणूकदार आपल्या नातेवाईकांच्या नावावर बोली लावतात, जेणेकरून कोणाचे तरी नावे शेअर्स काढता येईल. तसेच एखाद्या व्यक्तीच्या तुलनेत त्या कुटुंबाला शेअर्सचे वाटप होण्याची शक्यता वाढते. ओव्हरसबस्क्रिप्शनच्या बाबतीत असे काही शेअर्सचे वाटप केले जाते. उदाहरणार्थ, जर एम कंपनीचा आयपीओ तीन वेळा ओव्हरसबस्क्राइब झाला असेल. म्हणजेच कंपनीच्या समभागांना तिप्पट मागणी होती. अशा प्रकरणांमध्ये आयपीओ वाटपासाठी लॉटच्या संगणकीकृत ड्रॉद्वारे कोणाला वाटप करायचे हे ठरवले जाते. जेव्हा एखादी कंपनी पहिल्यांदा लोकांसाठी आपले शेअर्स ऑफर करते, तेव्हा त्याला IPO म्हणतात. कंपनी IPO द्वारे निधी गोळा करते आणि तो निधी कंपनीच्या प्रगतीसाठी खर्च करते. त्या बदल्यात जे लोक IPO खरेदी करतात, त्यांना कंपनीमध्ये भागभांडवल मिळते.