खगोलशास्त्रज्ञांचे महत्त्वाचे संशोधन; शोधला वैश्विक जाळ्याचा तंतू

आकाशगंगा या विश्वाच्या मूलभूत रचनात्मक घटक आहेत. आधुनिक आकाशगंगा उत्क्रांतीच्या सिद्धांतानुसार आकाशगंगा विशाल, अदृश्य वायू आणि कृष्णपदार्थाच्या प्रवाहांनी जोडल्या गेलेल्या असतात. त्याला ‘वैश्विक जाळे’ (कॉस्मिक वेब) असे म्हटले जाते. या वैश्विक जाळ्याचे तंतू स्वच्छ वायू शोषून तारकानिर्मितीला चालना देतात. मात्र, या तंतूंची घनता आपल्या वातावरणापेक्षा १०० अब्ज कोटी पट कमी असल्याने या तंतूंचे निरीक्षण करणे अत्यंत कठीण असते. या पार्श्वभूमीवर शास्त्रज्ञांनी ११.७ अब्ज वर्षांपूर्वीच्या प्रकाशाचे विश्लेषण करून साडेआठ लाख प्रकाशवर्षे लांब पसरलेला एक विशाल वैश्विक जाळ्याचा तंतू शोधला.

या संशोधनातून पहिल्यांदाच उत्सर्जन आणि शोषण रेषांच्या माहितीचा एकत्रित उपयोग करून वैश्विक जाळ्याच्या तंतूंचे अस्तित्व दाखवून दिले आहे. या संशोधनातून सात आकाशगंगा एका स्पष्ट रेषेत दिसतात. हा एका अदृश्य तंतूच्या अस्तित्वाचा पुरावा आहे. तसेच या रचनेसह उत्सर्जन नमुना मिळत असल्याने या तंतूच्या अस्तित्वाची खात्री पटवली जाते, असे डॉ. मुजाहिद यांनी सांगितले.

संशोधन कसे करण्यात आले?

संशोधनामध्ये दुर्बिणीद्वारे हाय रेडशिफ्ट क्वासारच्या ‘हाय रेझोल्युशन स्पेक्ट्रम’चे विश्लेषण करून न्यूट्रल हायड्रोजनने समृद्ध असलेल्या ‘पार्शियल लाइमन लिमिट सिस्टम’चा शोध घेण्यात आला. त्यात जड मूलद्रव्यांचे प्रमाण सूर्यमालेच्या आजूबाजूच्या प्रदेशाच्या तुलनेत दहा हजार पट कमी होते. हे प्रमाण स्वच्छ वैश्विक तंतूंच्या सैद्धांतिक अंदाजाशी पूर्ण जुळणारे होते. तसेच, त्याच रेडशिफ्टवरील लायमन-अल्फा उत्सर्जन करणाऱ्या आकाशगंगा शोधण्यात आल्या.