अन्वयार्थ: विज्ञान संस्कृतीचा मेरुमणी

पहिली पोखरण (१९७४ – स्मायलिंग बुद्ध) आणि दुसरी पोखरण (१९९८ – ऑपरेशन शक्ती) या अणुचाचण्यांसाठी अत्यंत महत्त्वाची भूमिका बजावलेले अणुशास्त्रज्ञ ही त्यांची भारतीयांना असलेली सुपरिचित ओळख. अणुऊर्जा आयोग आणि देशाच्या वैज्ञानिक, संशोधन क्षेत्रात अनेक उच्च प्रशासकीय पदे त्यांनी भूषवली. बंगळूरु येथील इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स या संस्थेतून पीएच. डी. मिळवल्यानंतर डॉ. चिदम्बरम भाभा अणु संशोधन संस्थेत (बीएआरसी) दाखल झाले. उच्चदाब भौतिकी, स्फटिकरचनाशास्त्र हे त्यांचे अभ्यासाचे विषय होते. अण्वस्त्रनिर्मितीसाठी आवश्यक महासंगणकनिर्मिती कार्यक्रमातही त्यांचे योगदान राहिले. त्यांच्या बुद्धिमत्तेला आकार आणि दिशा देण्यासाठी आयआयएससी, बीएआरसीसारख्या संस्था त्या वेळी अस्तित्वात होत्या हे महत्त्वाचे. याच बीएआरसीचे संचालकपद डॉ. चिदम्बरम यांनी १९९०-१९९३ या काळात भूषवले. १९९३ ते २००० या काळात ते अणुऊर्जा आयोगाचे अध्यक्ष आणि केंद्र सरकारच्या अणुऊर्जा विभागाचे सचिव होते. बहुचर्चित पोखरण – २ चाचणी त्यांच्याच कार्यकाळात झाली. त्या वेळी तत्कालीन पंतप्रधान अटलबिहारी वाजपेयी आणि संरक्षण संशोधन संस्थेचे (डीआरडीओ) तत्कालीन प्रमुख डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांच्या समवेत अणुऊर्जा आयोगाचे अध्यक्ष या नात्याने डॉ. चिदम्बरमही घटनास्थळी उपस्थित होते. छायाचित्रांमध्ये झळकले, पण तो त्यांचा स्वभाव नव्हता.

अण्वस्त्रनिर्मितीइतकेच महत्त्वाचे काम डॉ. चिदम्बरम यांनी केंद्र सरकारचे प्रधान वैज्ञानिक सल्लागार म्हणून केले. या पदावर ते १७ वर्षे राहिले. भारत आणि अमेरिका यांच्यात सुफळ संपन्न झालेल्या नागरी आण्विक करार वाटाघाटींमध्ये डॉ. चिदम्बरम सहभागी होते. भारतीय अण्वस्त्र कार्यक्रम पूर्णत: स्वदेशी तंत्रज्ञानावर आधारित आहे, हे ते अभिमानाने सांगत. तसेच १९७४ आणि १९९८ अशा दोन्ही चाचण्यांनंतर भारताच्या आर्थिक प्रगतीत भर पडली, हे ते हिरिरीने मांडत. याचे प्रमुख कारण म्हणजे वैज्ञानिक आणि संशोधन संस्कृतीचा उदय आणि प्रसार. तंत्रज्ञान आणि विज्ञानवृत्ती ग्रामीण भारतातही झिरपली पाहिजे, यासाठी ते अखेरपर्यंत प्रयत्नशील राहिले. पंडित नेहरूंनी रुजवलेल्या विज्ञान संस्कृतीच्या या मेरुमणीस ‘लोकसत्ता परिवारा’ची आदरांजली.