पुणे : ‘भारताच्या समृद्ध ज्ञान परंपरेत प्राचीन पांडू लिपीतील असंख्य हस्तलिखितांचे डिजिटायझेशन करणाऱ्या संस्थांमध्ये पुण्यातील भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन संस्थेचा मोठा वाटा आहे’, असे गौरवोद्गार पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी दिल्ली येथील ‘ज्ञान भारतम्’ परिषदेत काढले. आतापर्यंत दहा लाखांहून अधिक हस्तलिखितांचे डिजिटायझेशन झाले असल्याचे आणि हा सांस्कृतिक वारसा देशाच्या परंपरेतील एक महत्वाचा दस्तैवज असल्याचेही मोदी यांनी या वेळी सांगितले. ‘भारताचा ज्ञानसाठा लोकांपर्यंत पोहोचला पाहिजे आणि तो शाश्वतपणे टिकला पाहिजे’, अशी अपेक्षा त्यांनी व्यक्त केली.
केंद्र सरकारच्या सांस्कृतिक मंत्रालयातर्फे दिल्ली येथे नुकत्याच झालेल्या ‘ज्ञान भारतम्’ या तीन दिवसीय परिषदेचे उद्घाटन केंद्रीय सांस्कृतिकमंत्री गजेंद्रसिंह शेखावत यांच्या हस्ते झाले. दुसऱ्या दिवशी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी वेबपोर्टलचे उद्घाटन केले. या परिषदेमध्ये भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन मंदिराला निमंत्रित करण्यात आले होते. भांडारकर संस्थेने आपल्या संग्रहातील तीन हस्तलिखित असलेल्या पोथ्या प्रदर्शनात मांडल्या होत्या. संस्थेच्या वतीने मानद सचिव प्रा. सुधीर वैशंपायन, नियामक मंडळाचे सदस्य मनोज एरंडे आणि निबंधक व अभिरक्षक डॉ. श्रीनंद बापट या परिषदेला उपस्थित होते.
“मेमरी ऑफ द वर्ल्ड रजिस्टर”मध्ये ज्याची नोंदणी झालेली आहे असे ऋग्वेदाचे हस्तलिखित, त्याचप्रकारचे नाट्यशास्त्राचे हस्तलिखित आणि भागवत पुरणाचे ‘विज्ञाननिधी’ म्हणून भारत सरकार तर्फे जाहीर झालेले हस्तलिखित यांची मांडणी भांडारकर संस्थेकडून करण्यात आली होती. या परिषदेमध्ये देशाच्या सर्व भागातून आलेल्या अकराशे प्रतिनिधींनी भाग घेतला होता. डॉ. बापट यांनी शोधनिबंधांचे वाचन केले. प्रदर्शनातील भांडारकर संस्थेच्या दालनाला सांस्कृतिकमंत्री गजेंद्रसिंह शेखावत यांनी भेट देऊन हस्तलिखितांची पाहणी केली. तसेच त्यांची माहिती घेतली.
आपल्या देशात सुमारे एक कोटी हस्तलिखिते आहेत आणि त्यामध्ये आपला प्राचीन ज्ञानाचा मोठा ठेवा आहे. या सगळ्या ज्ञानाचे जतन, त्याची नोंदणी, अध्ययन, अनुवाद, प्रकाशन आणि डिजिटायझेशन करून ते सर्व लोकांपर्यंत पोहोचावे यासाठी केंद्र सरकारच्या वतीने ‘ज्ञान भारतम्’ या मिशनची स्थापना करण्यात आली आहे. या उपक्रमामध्ये भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन संस्थेने आघाडी घेतली असून गेली अनेक वर्षे संस्था यादृष्टीने कार्य करीत आहे. – प्रा. सुधीर वैशंपायन, मानद सचिव, भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन संस्था