गड-किल्ल्यांवरील गणपती बाप्पा….

अलिबाग शहराजवळ हाकेच्या अंतरावर असलेला समुद्रातील जलदुर्ग म्हणजे किल्ले कुलाबा. १६८० नंतर किल्ल्याची बांधणी करण्यात आली. सरखेल कान्होजी आंग्रे यांच्या गौरवशाली कारकिर्दीचा साक्षिदार असलेला हा किल्ला आजही भक्कम अवस्थेत असून भरती -ओहोटीच्या वेळा बघत या किल्ल्याला सहज भेट देता येते. कुलाबा किल्ल्यावर गणेशपंचायत आहे. मध्यभागी उजव्या सोंडेचा गणेश आणि सभोवताली देवी, सूर्यनारायण, शंकर आणि विष्णू यांच्या मूर्ती आहेत. सातारा जिल्ह्यातील पाटणपासून ७ कि.मी.वर असलेल्या टोळेवाडी गावाजवळ अर्ध्या तासात चढाई करता येईल असा हा दातेगड किल्ला आहे. याला सुंदरगड या नावानेही ओळखले जाते. हा किल्ला साधारण तलवारीचा आकार असलेल्या खोल अशा विहिरीसाठी आणि कातळात कोरलेल्या गणेश-हनुमानाच्या मूर्तीसाठी प्रसिद्ध आहे. साधारण सहा फुट उंचीची दगडात कोरलेली गणेश मूर्ती अत्यंत आकर्षक असून हातात परशू, अंकुश अशी शस्त्रे असून कान हे जास्वंदाच्या फुलासारखे आहे, पोटावर नागाचे वेटोळे आहे. भीमाशंकर जंगलाच्या एका बाजूला किंवा राजगुरुनगर मार्गाने भोरगिरी किल्ल्याकडे जाता येते. भोरगिरी गावातून सहज अर्ध्या-पाउण तासात चढाई करता येईल असा हा किल्ला निसर्गरम्य परिसरात आहे. इतिहासातील झंझ राजापासून या परिसराला इतिहास आहे. या किल्ल्लाच्या पायथ्याशी गावात असलेल्या कोटेश्वर महादेवाच्या मंदिरात वैशिष्ट्यपूर्ण अशी गणरायाची मूर्ती आहे. ही मूर्ती आधी किल्ल्यावर असावी आणि नंतर कालांतराने मंदिरात विराजमान झाली असावी. १३ व्या शतकापासून उल्लेख असलेला बागलाण भागातील प्रसिद्ध किल्ला मुल्हेर. तलवारीची प्रसिद्ध मुल्हेरी मूठ याच भागातील शासक बागुल राजे यांच्या काळात प्रत्यक्षात आली. मुख्य मुल्हेर किल्ला आणि बालेकिल्ला अशी डोंगराच्या दोन भागात किल्ल्याची बांधणी करण्यात आली होती. आजही या किल्ल्यावर अनेक वास्तू, मंदिर, तोफा आणि भग्नावशेष यांची रेलचेल आहे. मुल्हेर माचीवरील तलावाला खेटून उभे असलेले गणेश मंदिर अप्रतिम. मंदिरात शिलालेख, विविध शिल्पाकृती आहेत. गाभाऱ्यात शंकर आणि समोर भिंतीत गणेश विराजमान झालेला आहे. छत्रपती शिवाजी महारजांचे सर्वाधिक काळ वास्तव्य असलेला राजगड किल्ला आजही भक्कम असून संपूर्ण किल्ला व्यवस्थित बघण्याची दोन दिवस सहज लागतात. सुवेळा माची आणि तिची बांधणी तर अप्रतिमच. या माचीवरुन सूर्यादय बघत किल्ल्याचे, सह्याद्रीचे रुप डोळ्यात टिपत रहाणे हा एक अविस्मरणीय अनुभव असतो. या माचीच्या एका बाजूला भिंतीत गणेशाची अप्रतिम मूर्ती विराजमान आहे. सुवेळा माचीच्या बांधकामाच्या वेळी शिवरायांनी पुजा केलेला गणेश अशीही त्याची ओळख आहे. कणकवली-आचरा मार्गावर रामगड गावापासून हाकेच्या अंतरावर रामगड किल्ला आहे. गड नदीमार्गे होणाऱ्या जलवाहतुकीवर नजर ठेवण्यासाठी महाराजांनी किल्ल्याची निर्मिती केली. किल्ल्याचे बुरुज, तटबंदी, प्रवेशद्वार अजुनही तग धरुन आहेत. किल्ल्यांत तोफा आणि भग्नाशेष मोठ्या प्रमाणात आहेत. तर सात तोफा उलट्या जमिनीत उभ्या करुन ठेवलेल्या बघायला मिळतात. किल्ल्यात काळ्या पाषणात एक फुट उंचीची अत्यंत सुबक आणि आगळीवेगळी अशी गणेश मूर्ती बघायला मिळते. राज्यात गिर्यारोहकांची पंढरी म्हणजे हरिश्चंद्रगड. या किल्ल्याची चढाई केल्याशिवाय सह्याद्रीतील भटकंती पुर्ण होऊच शकत नाही. अविश्वनीय, निसर्गाचा चमत्कार असा कोकणकडा, केदारेश्वर गुहेतील पाण्यातले शिवलिंग, तारामती शिखर आणि हरिश्चंद्रेश्वराचे मंदिर अशी अनेक ठिकाणे प्रेक्षणिय आहेत. तारामती शिखराच्या पायथ्याशी आठ लेण्यांचा समूह आहे. यापैकी एका लेणीत सुमारे दोन मीटर उंचीची गणेश मूर्ती आहे. ( सर्व छायाचित्र - अमित जोशी )