फुलपाखरांच्या जगात : ‘ब्लू टायगर’

‘ब्लू टायगर’ हे निम्फेलिडे कुळातील मोठय़ा आकाराचे, डँनेईडे वर्गातील फुलपाखरू आहे. डँनेईडे वर्गात ‘टायगर’, ‘क्रो’, ‘मोनार्च’, ही फुलपाखरे येतात. ही सर्व फुलपाखरे ‘मिल्कविड’ फुलपाखरे म्हणूनही ओळखली जातात. अळी अवस्थेत असताना या फुलपाखरांच्या अळ्या विषारी झाडांची पाने खाऊन वाढतात, हे विष त्यांच्या शरीरात साठून फुलपाखरे विषारी बनतात. असे फुलपाखरू एखाद्या पक्षाने खाल्ले तर तो मरत नाही, पण त्याला उलटय़ा होतात आणि मग याच काय, अशा दिसणाऱ्या कोणत्याही फुलपाखराच्या वाटेला तो पक्षी जात नाही.
‘ब्लू टायगर’ फुलपाखरे ही भारत, श्रीलंका, नेपाळ, अफगणिस्तान, पाकिस्तान, चीनपासून मलायापर्यंतच्या भूभागात सहज आढळतात. त्याच्या सुमारे १० उपजाती असून त्यापैकी ‘ तिरुमला हमाटा’ या शास्त्रीय नावाची फुलपाखरे सौदी अरेबियापासून ऑस्ट्रेलियापर्यंतच्या सर्व प्रदेशांत सापडतात. त्यामुळे या विस्तीर्ण भूभागात असणारे हवामान, म्हणजे समुद्रसपाटी, वाळवंट, वर्षांवने, पानझडीची जंगले, दोन हजार मीटर उंचीचे पर्वत अशा विविध प्रकारच्या हवामानात ही फुलपाखरे जगू शकतात.
या फुलपाखरांचे पंख काळ्या किंवा गडद तपकिरी रंगाचे असतात आणि या पंखांच्या वरच्या बाजूस हलक्या निळ्या रंगाचे लंबगोलागार पट्टे आणि ठिपके असतात. पंखांच्या खालच्या बाजूस अशाच ठिपक्यांचा आणि पट्टय़ांचा रंग जास्त फिक्का असतो किंवा काही वेळा तो पूर्ण पांढराही असतो. नर फुलपाखरे ही मादीपेक्षा आकाराने लहान असतात. नर फुलपाखरांच्या मागच्या पंखांच्या टोकाला एक पिशवी असते. या पिशवीमधील गंध हा मादीला आकर्षित करण्यासाठी असतो.
‘ब्लू टायगर’ फुलपाखराची मादी रुई, खुळखुळा, घागरी, भाटघागरी, डिंगळा इ. झाडांच्या पानांवर अंडी घालते, अंडी उबविण्यासाठी दोन-तीन दिवस, अळी अवस्था संपून कोषात जाण्यासाठी आणखी दहा दिवस आणि कोषामधून पूर्ण वाढलेले फुलपाखरू बाहेर येण्यास एक आठवडा इतका कालावधी या फुलपाखरांच्या वाढीस लागतो.
दक्षिण भारतात ही फुलपाखरे मोठय़ा थव्याने स्थलांतर करताना दिसतात.