कुतूहल: खगोलशास्त्रातील नवी क्रांती

खगोलशास्त्र हे विज्ञानाच्या सर्वात जुन्या शाखांपैकी एक आहे. प्राचीन संस्कृतीच्या लोकांसाठी आकाश हे घड्याळ, होकायंत्र तसेच दिनदर्शिका किंवा पंचांग होते. विसाव्या शतकापर्यंत खगोलशास्त्रज्ञ रात्री जागून दुर्बिणींच्या आधारे आकाशाचे निरीक्षण करून नव्या गोष्टींची नोंद करायचे. सन १६०९ या वर्षी गॅलिलिओ गॅलिली यांनी स्वत: सुधारणा केलेली दुर्बीण सर्वप्रथम आकाशाकडे वळवली आणि नव्या दृष्टीने विश्वाकडे बघितले. चंद्रावरील विवरे आणि डोंगरदऱ्या, गुरूचे उपग्रह, शुक्राच्या कलांचा शोध गॅलिलिओ यांनी लावला. आकाशात जिथे साध्या डोळ्यांना अंधार दिसतो तिथे दुर्बिणीतून बघितल्यावर शेकडो छोटे अंधुक तारे दिसतात हे सर्वप्रथम गॅलिलिओ यांच्या लक्षात आले.

गॅलिलिओ यांच्या शोधाला आता चार शतकांहून अधिक कालखंड उलटून गेला आहे. आज माणसाने हबल, जेम्स वेब सारख्या ताकदवान दुर्बिणी अवकाशात सोडल्या आहेत आणि या अवकाशस्थित दुर्बिणी अब्जावधी प्रकाशवर्षे दूर असलेल्या तारकाविश्वांचा वेध घेत आहेत. २०२२ साली जेम्स वेब या दुर्बिणीने काढलेले ‘डीप फील्ड’ छायाचित्र शास्त्रज्ञांनी प्रसृत केले. एखादा वाळूचा कण जर चिमटीत पकडून हातभर अंतरावर धरला तर तो जितकी सूक्ष्म जागा व्यापेल तितक्या जागेच्या आकाशात लक्ष केंद्रित करून जेम्स वेब दुर्बिणीने हे छायाचित्र काढले होते. या छायाचित्रात हजारो तारकाविश्वे दिसतात. आपले विश्व गॅलिलिओने स्वप्नातही विचार केला नसेल इतके प्रचंड मोठे आहे.