मी पाहिलेलं टोकियो

पर्यटन विशेष, सौजन्य-
एके काळी युद्धात बेचिराख झालेला जपान ज्या गतीने आणि ज्या पद्धतीने उभा राहिला आहे, ते म्हणजे एक आश्चर्यच आहे. अत्यंत सक्षम अशी सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था, देखणे रस्ते, गगनचुंबी इमारती, त्यातल्या अत्यंत वेगवान लिफ्ट, बुलेट ट्रेन्स.. एकटय़ा टोकियोबद्दलच काय काय सांगायचं..
जानेवारी २०१३ मध्ये केलेली जपान ट्रिप म्हणजे माझी जपानची दुसरी ट्रिप होती. तब्बल साडेसहा वर्षांनंतर हा योग आला होता. पण नोकरीतून फक्त दोन आठवडय़ांची सुट्टी मिळाली होती. मार्च २०११ मध्ये झालेला द ग्रेट ईस्ट जपान अर्थक्विक, फुकुशिमा न्यूक्लीअर क्राइसिस या सर्व घटनांनंतरचा जपान कसा असेल हे बघायचे कुतूहल होते. तसेच टोकियोमध्ये माझी बहीण व मेहुण्याने घेतलेलं स्वत:चं घर पाहण्याची उत्सुकता होती. कोदान शिनोनोम (Kodan Shinonome) इथे असलेला डब्ल्यू-कम्फर्ट टॉवर ईस्टमध्ये २८व्या मजल्यावर ते राहतात.
दुपारी एक वाजता नरिता एअरपोर्टवर उतरल्यानंतर तापमान जरी सहा अंश असलं तरी ऊन बरंच होतं. विमानतळावर माझी बहीण गाडी घेऊन आली होती. विमानतळाबाहेरचं दृश्य अतिशय नयनरम्य होतं. मोकळे स्वच्छ चकाकणारे भव्य रस्ते, प्रवाशांना विमानतळापासून घरी किंवा हॉटेलवर सुसाट वेगाने घेऊन जाणाऱ्या लिमोझिन बसेस. आपल्या माणसांना नेण्यासाठी आलेल्या, आखून दिलेल्या रेषेच्या आत उभ्या असलेल्या गाडय़ा हे सर्व पाहून मन उल्हसित झाले. नरिता एअरपोर्टपासून माझी बहीण राहात असलेल्या शिनोनम पर्यंत ७० किमी अंतराला ४५ मिनिटे लागली. मुक्तमार्गावर एन्ट्री घेतली आणि ज्या गोष्टीची वाट बघितली होती ते बघायला मिळाले. आमच्या दोन्ही बाजूंनी लेक्सस, टोयोटा, होंडा, मित्सुबिशी भरधाव वेगाने जाताना पाहताना एखाद्या रेस ट्रॅकवर असल्याचा भास झाला. क्षणभर मी ‘नीड फॉर स्पीड’ या गेमच्या आत शिरलो की काय असे वाटत होते. प्रगत देशातील रस्ते ‘चीज स्लाइस’सारखे असतात असे ऐकले होते, पण ते मला प्रत्यक्षात अनुभवास येत होते. टोकियो शहरातला ‘शुतो एक्स्प्रेस-वे’ म्हणजेच त्यांचा इंटरसिटी एक्स्प्रेस-वे. हा १९६४ च्या ऑलिम्पिक्सच्या वेळी बांधला गेला होता, जो टोकियोमधील एका भागातून दुसऱ्या भागात १५ ते २० मिनिटांत पोचवू शकतो. या एक्स्प्रेस-वेवरची सफर म्हणजे व्हिडीओ गेमच्या कार राइडइतकीच थरारक असते. तेवढाच वेग, तशीच वळणे आणि फक्त दोनच लेन्स. मुक्तमार्गावरच्या वेगवान राइडनंतर टोकियो मेट्रोपॉलिटन एरियामध्ये पोहोचलो.
एसी सुरू असल्यामुळे गाडीच्या काचा बंद होत्या. त्यामुळे गाडीच्या आतून जितकी जास्तीत जास्त मान वर खेचता येईल तितकी खेचून मी टोकियोमधल्या आभाळाला भिडणाऱ्या बिल्डिंग्ज बघण्याचा प्रयत्न करत होतो. २०११ साली देशाला बसलेल्या इतक्या मोठय़ा धक्क्याचा कुठेही कोणताही अवशेष दिसत नव्हता. सततची भूकंपाची भीती असलेला देश इतक्या उंच इमारती बांधू शकतो हे दृश्य मला कल्पनेच्या पलीकडलं वाटलं. शिनोनोमला बिल्डिंगच्या खाली पोहोचेपर्यंत माझी मान दुखायला लागली होती. वरती पोचल्यावर, घराचे पडदे उघडले आणि टॉप ऑफ द वर्ल्ड असल्यासारखे वाटले. बाजूला असलेला डब्ल्यू-कम्फर्ट टॉवर (वेस्ट) त्यानंतर दूरवर दिसणारा हारूमी बे आणि तिथे असलेला एक ढ्री१, व त्या ठिकाणी उभ्या असलेल्या भव्य क्रूझ शिप्सवरून जाणारे फ्लायओव्हर्स, त्यांच्या वरून जाणारी युरिकामोमे, लीगोच्या ब्लॉक्सप्रमाणे दिसणाऱ्या स्कायस्केपर्स आणि यामुळे तयार झालेली शिनोनोम रेसिडेन्शिअल स्कायलाइन. हे पाहून स्वप्नात असल्यासारखे वाटले. कोडोन शिनोनोम हा कोतो वॉर्डमधला एक रेसिडेन्शिअल एरिआ असून तो अमेरिकेतल्या सारखा होण्याची शक्यता आहे. इकडे साधारण १४-१५ पासून ते ४०-५५ मजल्यापर्यंतच्या रेसिडेन्शिअल बिल्डिंग्ज आहेत. टोकियोमध्ये २३ स्पेशल वॉर्ड्स आहेत. त्यात कोतो नावाचा हा एक वॉर्ड.  या वॉर्डची बरीचशी जागा रीक्लेम केलेली असल्यामुळे या वॉर्डला भूकंपाचा आणि त्सुनामीचा कायमचा धोका आहे.
जशी संध्याकाळ होत गेली तसं तापमान तीन डिग्रीपर्यंत खाली आलं आणि साडेपाचलाच पूर्ण अंधार होऊन गेला.
पहिल्या दिवशी संध्याकाळी शिनोनोमच्या जवळच असलेल्या एका मॉलमध्ये शॉिपगला गेलो. चार मोठय़ा होडय़ा एका पोर्टवर उभ्या असतील तर जसे दिसेल, तशी या मॉलची रचना केलेली आहे. म्हणूनच या मॉलचे नाव ‘अर्बन डॉक लालापोर्ट’ ठेवण्यात आले आहे. मित्सुई या एका जपानी कंपनीचे लालापोर्ट नावाचे विशिष्ट प्रकारचे भव्य मॉल्स टोकियोमध्ये आहेत. लालापोर्टमधली आतली रचना अगदी सुंदर, कलात्मक आहे. पण इथे फोटो घेण्यास मनाई आहे. या ठिकाणी एक विशिष्ट गोष्ट मला बघायला मिळाली. मॉल्समध्ये दुपारी किंवा संध्याकाळी, बऱ्याच स्त्रिया आपल्या मुलांना प्राम्स मध्ये घेऊन स्टार बक्स  किंवा एक्सेसिअरमध्ये बराच वेळ कॉफी पिताना किंवा पुस्तकं वाचताना दिसतात. नवरे ऑफिसला गेल्यानंतर या स्त्रिया दिवसातला बराचसा वेळ मुलांबरोबर मॉल्समध्ये घालवतात. मॉल्समध्ये मुलांसाठी सुरक्षित अशा ‘प्ले एरिया’ची सोय केलेली असते, त्यामुळे त्यांच्या आयांना स्वत:साठी रिकामा वेळ मिळू शकतो.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी बिल्डिंगच्या खाली एका ड्रग स्टोअरमध्ये बहिणीबरोबर गेलो. शिनोनोममध्ये असलेल्या कॅनल कोर्ट डेंटल क्लिनिकवरून डब्ल्यू-कम्फर्ट टॉवर (वेस्ट) कडे जाणारा हा रस्ता म्हणजे एखाद्या चित्रात काढल्यासारखा फेरी टेल रोड. या रस्त्यावर लहान मुलांच्या शाळा आणि  शिनोनोम म्युझिक स्कूल असल्यामुळे हा रस्ता मुलांसाठी सुरक्षित असे साहित्य वापरून बनवला आहे. या रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला लहान क्लिनिक्स, शॉप्स, लहान डिपार्टमेंटल स्टोअर्स, फार्मासीज्, म्युझिक स्कूल, रेसिडेन्शिअल बिल्डिंग्ज आणि गार्डन्स आहेत. या रस्त्यावरून वाहने जात नाहीत. त्या दिवशी सकाळपासून थोडासा पाऊस पडत होता आणि वातावरण खूप गार झाले होते. परत येताना अचानक बर्फ पडायला लागला. काही क्षणातच मोठय़ा प्रमाणात स्नो फॉल सुरू झाला.
संपूर्ण दिवस २८व्या मजल्यावरून फक्त प्रचंड वारा आणि बर्फ पडताना दिसत होतं. पूर्ण दिवस घराबाहेर पडण्याचा प्रश्नच नव्हता. संध्याकाळी आम्ही कार घेऊन निघालो. रस्त्यावर बर्फ साठला होता. मेन रोड्सवरचा बर्फ फुटपाथवर बाजूला करून ठेवला होता. टोकियो मेट्रोपॉलिटिन गव्हर्नमेंटचा असा नियम आहे की फुटपाथवर साठलेला बर्फ कृत्रिमरीत्या वितळवून साफ करण्यापेक्षा, तो नसíगकरीत्या वितळू द्यावा. स्नो मॅनेजमेंटवर जास्त पसा खर्च करायचा नाही. यासाठीच टोकियोमध्ये बरेच रस्ते अँटी स्कीड मटेरिअल्सनी बनवले आहेत. त्यामुळे स्नो फॉल जरी झाला तरी ट्राफिक जाम होत नाही. रस्त्यावरून गाडय़ा सुरळीत जात राहतात. तरी काही रस्ते असे आहेत जे अँटी स्कीड नाही आहेत. त्यामुळे पब्लिक ट्रान्सपोर्ट बसेसच्या चाकाला अँटी स्कीड साखळी लावली जाते, जेणेकरून बस घसरत नाही.
एकदा लंचसाठी माझ्या मेहुण्याच्या ऑफिसच्या बिल्डिंगमध्ये थाई फूड खायला गेलो. त्या बििल्डगचं नाव शिन मारुनोचि. हे टोकियोचे कमर्शिअल डिस्ट्रिक्ट आहे. इथल्या सगळ्या बिल्डिंग्ज किंबहुना या भागाच्या बांधणीचे सर्व काम मित्सुबिशी इस्टेट या कंपनीला मिळाले आहे. इथे सगळ्या बँका, वित्तीय संस्था आणि इतर बऱ्याच कंपन्यांची हेड ऑफिसेस आहेत. हा भाग न्यूयॉर्कच्या मॅनहॅटनसारखा बनवण्यात आला आहे. येत्या काही वर्षांतच हा भाग मित्सुबिशी फायनान्शिअल डिस्ट्रिक्ट म्हणून नव्याने बघायला मिळेल. दोन्ही बाजूला उंच बिल्डिंग आणि मधून भव्य रस्ते असे चित्र आपल्याला इथे बघायला मिळते.
इकडच्या सगळ्या व्यावसायिक बिल्डिंगना अंडरग्राउंड पेडेस्ट्रियन नेटवर्क आहे. ते थेट टोकियो स्टेशन, टोकियो मेट्रोच्या युराकुचो आणि ओइडो या दोन लाइन्स तसंच जपान रेल्वेच्या स्टेशन्सपर्यंत पोहोचतात. एकदा आपण मेट्रोमधून उतरलो की अंडरग्राउंड पेडेस्ट्रियन नेटवर्कमधून आपण सरळ आपल्या ऑफिसच्या बिल्डिंगमध्ये जाऊ शकतो. इथल्या व्यावसायिक बिल्डिंग्जचीची खासियत अशी आहे, की सगळ्या बिल्डिंग्जमध्ये पहिल्या ८-१० मजल्यांवर फक्त रेस्टॉरंट्स आणि शॉप्स असतात, जिकडे कोणीही जाऊ शकतो. त्याच्यानंतर ऑफिसेस सुरू होतात, तिथे मात्र एन्ट्री फक्त ऑफिसला जाणाऱ्यासाठी असते. ह्या भागात टोकियो रेल्वे स्टेशनचे मारूनोची गेट आहे.
टोकियो स्टेशन हे टोकियोमधले मुख्य इंटरसिटी टर्मिनल असून जपानमधले सर्वात जास्त वर्दळीचे रेल्वे स्टेशन आहे. ह्या स्टेशनवर रोज तीन हजार ट्रेन्स ये-जा करतात.  टोकियो स्टेशनमधून िशकान्सेन या प्रसिद्ध बुलेट ट्रेन्स सुटतात. तिथे टोकियो मेट्रो तसंच जपान रेल्वेची सुविधासुद्धा उपलब्ध आहे. दुसऱ्या महायुद्धात झालेल्या हवाई हल्ल्यात हे स्टेशन नष्ट झाले होते. त्यानंतर बांधकाम करून हे स्टेशन पुन्हा सुरू करण्यात आले होते. नंतर ते बांधकाम परत करण्यात आले. त्यात टोकियो स्टेशनची जुन्या म्हणजेच दुसऱ्या महायुद्धाच्या पूर्वीच्या रचनेप्रमाणेच बांधणी करण्यात आली आहे.
मारुनोचीवरून अजून पुढे गेल्यानंतर इम्पिरियल पॅलेस गार्डन आहे जिथे जपानच्या सम्राटाचा राजवाडा आहे. या राजवाडय़ाच्या बाहेर एक भव्य बाग आहे. ही बाग म्हणजे एक प्रसिद्ध प्रेक्षणीय स्थळ आहे. या बागेतून आपल्याला मारुनोचीच्या स्कायलाइनचे अतिशय सुरेख दृश्य पाहायला मिळते.  इम्पिरियल पॅलेस गार्डन सगळं मिळून साडेतीन स्वेअर मीटर आहे.
मारुनोचीवरून बहिणीबरोबर शिनोनोमपर्यंत आठ किलोमीटर चालत आलो. अनेक ठिकाणी बर्फ साठला होता. वाटेत आम्हाला िगझा स्ट्रीट लागला. िगझा स्ट्रीट म्हणजे टोकियोमधला फिफ्थ अ‍ॅव्हेन्यू. इथे साठलेल्या बर्फाच्या ढिगावर शाळेतली मुले खेळताना दिसली. िगझावरून चालत आम्ही काचीडोकीला गेलो. माझ्या बहिणीचे आधीचे घर ह्या भागात होते. काचीडोकी हा टोकियोमधील सेंटर वॉर्डमध्ये आहे आणि िगझाच्या जवळ असल्यामुळे हा रहिवासी भाग नाही. इथले जागांचे भावही खूपच जास्त आहेत. पण शिनोनोमपेक्षाही इथे या भागात जास्त वर्दळ जाणवत होती.
पहिला एक आठवडा इथल्या गार हवेशी जुळवून घेण्यामध्ये गेला. त्यामुळे जास्त कुठे फिरायला जाता आले नाही. स्नो फॉलमुळे साठलेला बर्फ अजूनसुद्धा वितळला नव्हता. दिवसाचे तापमान साधारण तीन अंश आणि संध्याकाळ झाली की दोन अंशपर्यंत जायचे.
पंधरा दिवसांच्या माझ्या इथल्या वास्तव्यात एक पूर्ण वीकेंड मिळणार होता. या वीकेंडला िशकान्सेन या बुलेट ट्रेनने ओसाकाला जाऊन युनिव्हर्सल स्टुडिओ पाहण्याची इच्छा होती. पण फक्त दोन आठवडय़ांत आणि इतक्या गार वातावरणात, हा प्लान शक्यच झाला नसता, म्हणून रद्द केला.
शनिवारी संध्याकाळी आम्ही ओदायबाला गेलो.  ओदायबा हे एक टोकियोमधले मोठे कृत्रिम बेट आहे. हा टोकियोमधला व्यापारी, तसंच निवासी भाग आहे. या ठिकाणी अनेक मॉल, पंचतारांकित हॉटेल्स आणि फुजी टीव्हीसारख्या काही कंपन्यांची हेड ऑफिस इथे आहेत. ओदायबाचा इतिहास १८५३ सालाकडे जातो. १८५३ पर्यंत जपानची अर्थव्यवस्था बंदिस्त होती. हॉलंड सोडून इतर कोणत्याही देशाबरोबर त्यांचे व्यावहारिक संबंध नव्हते. १८५३ साली अमेरिकन सरकारने अमेरिकन नौदलाचे कोमोडर पेरी यांना जपानच्या भेटीस पाठवले. पेरी नौदलाच्या चार युद्धनौका घेऊन निघाले. जपानला पोचल्यावर पेरीने जपान सरकारला अमेरिकेशी मत्रीचे आणि व्यवहाराचे संबंध स्वीकारण्याचे पत्र पाठवले. पेरीने जपान सरकारला एक वर्षांची मुदत दिली. १८५४ साली तो जपान सरकारचा निर्णय जाणण्यासाठी परत जपानला आला. त्या वेळी जपानने संरक्षणासाठी ओदायबा बेटाची स्थापना केली. ह्या बेटावर जर गरज पडली तर पेरीला थांबण्यासाठी त्यांनी तोफा उभारल्या होत्या पण पेरी आल्यानंतर, युद्ध टाळण्यासाठी जपानने अमेरिकेबरोबर व्यावहारिक संबंध स्वीकारले. तेच हे ओदायबा.
ओदायबाला दोन सुंदर गोष्टी पाहण्यासारख्या आहेत. पहिली म्हणजे रेनबो ब्रिज. हा पूल एक सस्पेंशन ब्रीज असून तो नॉर्दर्न टोकियो बे आणि ओदायबाला जोडतो. ओदायबावरून आपल्याला ह्या पुलाचे चित्तथरारक दृश्य पाहायला मिळते. रेनबो ब्रिजवरून नुसतीच वाहने नाहीत तर युरिकामोमेसुद्धा जाते. युरिकामोमे ही टोकियोमधली एक ऑटोमेटेड ट्रेन सिस्टिम आहे. या टेन्सना मोटरमन नसतो. पाच बोगीच्या लांबीची ही ट्रेन असते. २००६  मध्ये मी जेव्हा टोकियोला पहिल्यांदा गेलो त्या वेळी युरिकामोमेची फक्त तीन स्टेशन्स होती, पण आता २०१३ मध्ये तब्बल १६ स्टेशन्स आहेत. या ट्रेनमध्ये आपण पहिल्या किंवा शेवटच्या बोगीमध्ये उभे राहिलो तर मोठय़ा खिडक्यांमुळे आपल्याला पूर्ण फ्रंट तसंच रीअर वू मिळतो.
ओदायबाचे दुसरे आकर्षण म्हणजे तिकडे असलेला स्टॅच्यू ऑफ लिबर्टीचा रिप्लिका. हा रिप्लिका २००० साली द फ्रेंच इयर इन जपान साजरा करण्यासाठी ओदायबामध्ये बसवण्यात आला. जपानमध्ये असे स्टॅच्यू ऑफ लिबर्टीचे तीन रिप्लिका आहेत. मला या ट्रिपमध्ये टोकियोच्या व्यतिरिक्त दुसरे कोणते तरी शहर बघायचेच होते. रविवारी संध्याकाळी भारतात नेण्यासाठीच्या वस्तूंची खरेदी करून आम्ही योकोहामाच्या दिशेने कारचा जीपीएस सेट केला.
योकोहामा हे टोकियोच्या खालोखाल सर्वात जास्त लोकसंख्या असलेले शहर. टोकियोमधली सार्वजनिक वाहतूक सेवा जरी जगातली सर्वात उत्कृष्ट, कार्यक्षम समजली जात असली, तरी योकोहामाची सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था टोकियोपेक्षा जास्त हाय टेक आहे. योकोहामा हे कान्तोला झालेल्या भूकंपानंतर जपानचे मुख्य बंदर होते. योकोहामा हे नुसतेच एक बंदर असलेलं शहर नसून मुंबईची जुळी बहीण असलेलं शहर आहे. इथे निस्सान या कंपनीचे मुख्य कार्यालय आहे. २९३.३ मीटरचा लँडमार्क टॉवर हा योकोहामामधील सर्वात उंच टॉवर आहे. या टॉवरमध्ये जपानमधली सर्वात वेगवान लिफ्ट आहे. ती ४० सेकंदात २८० मीटरवर घेऊन जाते. या टॉवरमध्ये ४९-७० मजल्यापर्यंत एक पंचतारांकित हॉटेल असून, ६९ व्या मजल्यावर एक ३६० अंशाचा वू असलेली ऑब्झव्‍‌र्हेटरी आहे. संध्याकाळी उशिरा पोचल्यामुळे, आम्ही सरळ या ऑब्झव्‍‌र्हेटरीमध्ये गेलो. या ऑब्झव्‍‌र्हेटरीमधून आपल्याला जवळजवळ सगळं योकोहामा शहर पाहायला मिळतं.
गेल्या वर्षी मेमध्ये पेपरमध्ये वाचले होते की, टोकियो स्काय ट्रीचे उद्घाटन झाले. टोकियो स्काय ट्री हा टोकियोमधला ब्रॉडकास्टिंग, रेस्टॉरंट तसंच ऑव्झव्‍‌र्हेशन टॉवर आहे. या टॉवरची उंची ६३४ मीटर असून दुबईमधल्या बुर्ज खलिफा (८२९ मीटर ) नंतर हा दुसरा सर्वात उंच टॉवर आहे. टोकियो स्काय ट्रीबद्दल माहिती मिळली होती की इकडच्या ऑब्झव्‍‌र्हेटरीमध्ये जाण्यासाठी सहा महिने आधीपासूनच बुकिंग करावे लागते. त्यामुळे त्याचे खालूनच दर्शन घेऊन आलो.
शेवटच्या दिवसापर्यंत घरात अंगावर कपडय़ांचे तीन थर घालून बसायचो. रात्र झाल्यानंतर शिनोनोम भागामध्ये स्कायस्क्रॅपर्सवरचे दिवे बघत राहावे असे वाटायचे. रोज दुपारी साडेचार वाजता शिनोनोम भागामध्ये जी नादमधुर बेल ऐकू यायची तिचा नाद अजूनही माझ्या कानात तसाच आहे. आता दुपार संपली आणि संध्याकाळ झाली असं सांगणारी ही बेल होती. सकाळी उठल्यानंतर सगळे पडदे बाजूला करून, बाहेर बघत चहा पीत बसायचं हे खरंच स्वर्गीय सुख वाटायचं. इतक्या उंचीवरून इतर स्कायस्क्रॅपर्स, रस्ते आणि युरिकामोमे पाहताना असं वाटायचं की चहा संपूच नये. त्यामुळे अठ्ठाविसाव्या मजल्यावरून संध्याकाळच्या वेळी हरूमी रस्त्यावरचे गाडय़ांचे आणि सिग्नलचे लाल आणि पिवळे दिवे सारखे डोळ्यासमोर येत राहतात.
मुंबईला परत येताना पश्चिम जपानमधल्या फुकुओका शहराच्या विमानतळावर आमचा अध्र्या तासाचा हॉल्ट होता. या विमानतळावर डय़ूटी फ्री शॉपमध्ये नागासाकीचे केक्स मिळतात. या ट्रिपमध्ये नागासाकी पाहू शकलो नाही, पण फुकुओकाला नागासाकीचे केक्स विकत घेऊन त्या शहराचा गोडवा अनुभवला.