सांस्कृतिक विश्व : मोरपिसांच्या बासरीची डोंबिवलीकरांवर जादू

बासरी या वाद्याचा उल्लेख श्रीकृष्णाचे आवडते वाद्य म्हणून केला जातो. याचाच अर्थ प्राचीन काळापासून भारतात बासरीकला अस्तित्वात होती, असे म्हणायला हरकत नाही. कृष्णाच्या बासरीवादनाने गोकुळातील साऱ्या गोपिका आणि गुरे त्याच्याभोवती जमा होत, अशी पुराणातली कथा आहे. त्या कथेबद्दल सांगता येणार नाही. मात्र, बासरीच्या सुरांमध्ये आसपासच्या प्रत्येकाला मोहून टाकण्याची ताकद आहे, हे मात्र नक्की. वातावरण भारून टाकणारे बासरीचे सूर ऐकणाऱ्याच्या कानांद्वारे हृदयाला साद घालतात आणि त्या सुरांत श्रोता तल्लीन होऊन जातो. असाच काहीसा अनुभव डोंबिवलीकरांना आला. निमित्त होते, रविवारी दुपारी सावित्रीबाई फुले नाटय़गृहात आयोजित अमर बन्सी नॉट आऊट १५१ या कार्यक्रमाचे.
बासरीच्या साथीने स्वरांची जादू करून रसिकांवर मोहिनी घालणाऱ्या अमर ओक यांनी डोंबिवलीकर रसिकांवरदेखील आपल्या मोरपिसी बासरीच्या स्वरातून अलगद पिसारा फिरवला, तर नीलेश परब यांनी ढोलकी वाजवून वातावरणात चैतन्य निर्माण केले. वातावरणात प्रसन्नता निर्माण करणारी ही बासरी रसिक प्रेक्षकांना जवळून पाहता यावी यासाठी सारेगमपचे पाश्र्वसंगीत सादर करून प्रेक्षकांमधूनच प्रवेश केला आणि त्यानंतर रंगला चार तासांचा अमर बन्सीच्या बासरीतून स्वरांचा प्रवास.
‘प्रथम तुला वंदितो कृपाळा’ हे गाणे सादर करून अमर ओक यांनी कार्यक्रमाची दमदार सुरुवात केली. त्यानंतर ‘काय बाई सांगू’ हे शांता शेळके यांनी शब्दबद्ध केलेले गीत गाण्यातील कुठल्याही शब्दाची मदत न घेता आपल्या स्वरातून उत्तमरीत्या रसिकापर्यंत पोहोचवले आणि वादकाला गळा जरी नसला तरी गाण्याचा मुखडा पाठ असणे किती गरजेचे आहे हे या वेळी त्यांनी श्रोत्यांसमोर उलगडून दाखवले.
पावा, वेणू, बन्सी, अलगुज, चुक्का आदी नावे असलेली ही बासरी लोकसंगीतातील वाद्य म्हणून प्रसिद्ध होती. त्यानंतर तिला अनेक दिग्गजांनी शास्त्रबद्ध आणि संगीतबद्ध केल्याचेही त्यांनी सांगितले. ‘मन उधाण वाऱ्याचे गुज पावसाचे’ व ‘तन्हाई’ ही त्यांनी सादर केलेली गाणी डोंबिवलीकरांची उत्स्फूर्त दाद मिळवून गेली. ओक यांनी आध्यात्मिकदृष्टय़ा बासरीचे महत्त्व पटवून देताना बासरी हे वाद्य काम, क्रोध, मोह, मत्सर या सर्वच गोष्टांपासून अलिप्त असते, असे ते म्हणाले. या वेळी ओक यांनी ‘खमाज’ या रागातील काही गाणी सादर केली. ३८ इंचांपासून ते पेनाएवढय़ा छोटय़ा बासरीमध्ये काय फरक असतो ते त्यांनी प्रात्यक्षिक करून रसिकांना दाखविले. सरळ वादन म्हणजे लगेटो, तंत वादन म्हणजे ट्रेमेलो हे बासरीवादनातले बारकावे त्यांनी समजावून सांगितले. एकंदरीतच बासरी न वाजवता येणाऱ्या रसिकालासुद्धा बासरीची माहिती त्यांनी अतिशय सुंदर आणि सोप्या शब्दांत करून दिली. कलाकार हा नेहमीच रसिकांना काही तरी नवीन देण्यासाठी सतत धडपडत असतो. देव आणि मानव याचा एकाच वेळी संपर्क साधणारा तो एक देवदूतच असतो आणि त्यामुळेच धावपळीच्या जगात क्षणभर विसावण्यासाठी रसिक प्रेक्षक चांगल्या कलाकारांच्या थोडक्यात देवदूताच्या शोधात असतात आणि अशा देवदूतांना भेटायला गर्दीही करतात याचा प्रत्यय अमर ओक, नीलेश परब आणि सत्यजीत प्रभू यांच्या सादरीकरणामुळे डोंबिवलीकर रसिकांना अनुभवता आला.
अमर बन्सीचा चार तासांचा कार्यक्रम प्रथमच डोंबिवलीत सादर झाला. या वेळी दुसऱ्या सत्रात त्यांनी ‘सुवर्ण बासरी’ या कार्यक्रमाचे आयोजन केले होते. एकूण पंधरा संगीतकारांची विविध गाणी त्यांनी या वेळी सादर केली. या बासरीवादनाने संपूर्ण वातावरण जणू स्थिर केले होते. ओक यांच्या बासरीतून बाहेर पडणारे सूर आणि त्यावर अधूनमधून टाळय़ांच्या रूपात रसिकांनी दिलेली दाद, हाच काय तो ध्वनी सभागृहात निनादत होता. रसिक प्रेक्षकांच्या पसंतीची गाणीही अमर ओक यांनी या वेळी सादर केली. दर्शना जोग हिने कीबोर्डची साथ दिली, तर प्रसाद जोशी आणि विक्रम भट यांनी तबला व ढोलक वाजवून बासरीच्या स्वरांना तालाची साथ देऊन त्यांना भरभक्कम केले, असे म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही.