नायजेरियाचे चलन असलेले नायरा चलनवाढीमुळे विक्रमी नीचांकी पातळीवर घसरले आहे. नायजेरियन सरकारच्या चलनविषयक धोरणांतील कमकुवतपणामुळे चलन डॉलरच्या तुलनेत सर्वकालीन नीचांकावर गेले आहे. जानेवारीमध्ये महागाईचा दर २९.९ टक्क्यांपर्यंत वाढला, जो १९९६ नंतरचा उच्चांक आहे. मुख्यत्वे अन्न आणि अल्कोहोलयुक्त पेयांमुळे नायजेरियाच्या अर्थव्यवस्थेला हातभार लागतो. गेल्या गुरुवारी जाहीर झालेल्या ताज्या सरकारी आकडेवारीनुसार, नायरा चलन शुक्रवारी आणखी घसरून १,६२४ ते १ डॉलर (८२.९९ रुपये) पर्यंत घसरले, जे गेल्या वर्षीच्या तुलनेत २३० टक्क्यांहून अधिक मूल्याचे नुकसान दाखवते. या परिस्थितीमुळे देशभरात संताप आणि निषेध व्यक्त केला जात आहे. “माझे कुटुंब आता देवावर भरवसा ठेवून एक दिवस जगत आहे,” असे व्यापारी इद्रिस अहमद सांगतात. नायजेरियाची राजधानी अबुजा येथे त्यांचे कपड्यांच्या दुकान असून, त्यांची विक्री दररोज सरासरी ४६ डॉलर (३८१७ रुपये)वरून घसरून १६ डॉलर (१३२७ रुपये) झाली आहे. घसरत चाललेल्या चलनाने अधिक वाईट परिस्थिती ओढावली आहे, त्यामुळे उत्पन्न आणि बचत आणखी कमी होत आहे. गॅसच्या किमती तिप्पट वाढल्या असून, गॅस सबसिडीही बंद करण्यात आली आहे. त्यामुळे लाखो नायजेरियन लोकांना प्रचंड त्रासाला सामोरं जावं लागत आहे. हेही वाचाः शेतकर्‍यांबरोबर चर्चेच्या चौथ्या फेरीत काय ठरले? शेतकऱ्यांसाठी केंद्राची पंचवार्षिक योजना काय आहे? नायजेरियाच्या अर्थव्यवस्थेबद्दल 'हे' माहीत आहे का? २१० दशलक्षाहून अधिक लोकसंख्येसह नायजेरिया हा केवळ आफ्रिकेतील सर्वाधिक लोकसंख्या असलेला देश नाही, तर खंडातील सर्वात मोठी अर्थव्यवस्थादेखील आहे. त्यांचे सकल देशांतर्गत उत्पादन मुख्यत्वे माहिती तंत्रज्ञान आणि बँकिंग यांसारख्या सेवांद्वारे चालवले जाते, त्यानंतर उत्पादन हे व्यवसाय आणि नंतर कृषी क्षेत्रातून येते. नायजेरियाच्या वाढत्या लोकसंख्येसाठी अर्थव्यवस्था पुरेशी नाही, कारपासून कटलरीपर्यंतच्या नागरिकांच्या दैनंदिन गरजा पूर्ण करण्यासाठी आयातीवर जास्त अवलंबून राहावे लागत आहे. त्यामुळे वस्तू आणि सेवांच्या किमती ठरवणाऱ्या समांतर परकीय चलन बाजारांसारख्या बाह्य धक्क्यांच्या त्यांच्या जीवनावर परिणाम होत आहे. नायजेरियाची अर्थव्यवस्था कच्च्या तेलावर मोठ्या प्रमाणावर अवलंबून आहे. ते सर्वात मोठे परकीय चलन कमावण्याचे साधन आहे. २०१४ मध्ये जेव्हा क्रूडच्या किमती घसरल्या, तेव्हा अधिकाऱ्यांनी अनेक विनिमय दरांमध्ये नायरा स्थिर करण्याचा प्रयत्न करण्यासाठी त्याच्या परकीय गंगाजळीचा वापर केला. स्थानिक उत्पादनाला प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि काही वस्तूंच्या आयातदारांना डॉलरपर्यंत मर्यादित प्रवेश देण्यासाठी सरकारने जमिनीच्या सीमादेखील बंद केल्या आहेत. खरं तर या उपायांमुळे डॉलरसाठी समांतर बाजारपेठेत तेजी आणून नायरा आणखी अस्थिर झाले. चोरी आणि पाइपलाइनच्या तोडफोडीमुळे परकीय चलन कमावणाऱ्या कच्च्या तेलाच्या विक्रीतही घट झाली आहे. अर्थव्यवस्था घसरण्यामागे कारण काय? गेल्या वर्षी मे महिन्यात सत्तेची सूत्रे हाती घेतल्यानंतर अध्यक्ष बोला टिनुबू यांनी आजारी अर्थव्यवस्था सुधारण्यासाठी आणि गुंतवणूकदारांना आकर्षित करण्यासाठी धाडसी पावले उचलली. त्यांनी दीर्घ गॅस सबसिडी संपवण्याची घोषणा केली. दरम्यान, देशाचे बहुविध विनिमय दर बाजारातील शक्तींना डॉलरच्या तुलनेत स्थानिक नायराचा दर ठरवण्याची परवानगी देण्यासाठी एकत्रित करण्यात आले, ज्यामुळे चलनाचे अवमूल्यन झाले. विश्लेषक म्हणतात की, अनुदानित वाहतूक व्यवस्थेची तरतूद आणि मजुरीमध्ये तत्काळ वाढ यासह सुधारणांमुळे येणारे धक्के कमी करण्यासाठी कोणतेही पुरेसे उपाय योजले गेले नाहीत. गॅस सबसिडी संपल्यामुळे गॅसच्या किमतींमध्ये २०० टक्क्यांहून अधिक वाढ झाल्याने त्याचा परिणाम इतर सर्व गोष्टींवर होऊ लागला. विशेषत: स्थानिक लोक त्यांच्या घरातील प्रकाशासाठी आणि त्यांचा व्यवसाय चालवण्यासाठी गॅसवर चालणाऱ्या जनरेटरवर जास्त अवलंबून आहेत. हेही वाचाः तुम्हीही छोट्या-छोट्या गोष्टी वारंवार विसरता? विसरण्याची सवय सामान्य आहे की गंभीर? वाचा सविस्तर… नायरा मूल्यात का घसरण होत आहे? सेंट्रल बँक ऑफ नायजेरियाच्या आधीच्या नेतृत्वाखाली धोरणकर्त्यांनी डॉलरच्या तुलनेत नायराचा दर नियंत्रित केला होता, ज्यामुळे डॉलरची गरज असलेल्या व्यक्तीला आणि व्यवसायांना काळ्या बाजाराकडे जाण्यास भाग पाडले जाऊ लागले, जिथे चलन खूपच कमी दराने व्यापार करीत होते. नायरा आणखी कमकुवत झाला आहे कारण तो डॉलरच्या तुलनेत सतत घसरत आहे. अधिकारी काय करत आहेत? वस्तू आणि सेवांच्या वाढत्या किमतींवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी कमोडिटी बोर्ड स्थापन करण्याची योजना असल्याचेही सरकारने म्हटले आहे. नायजेरियातील काही नेत्यांनी आर्थिक संकटावर विचारमंथन करण्यासाठी राज्याच्या राज्यपालांचीही भेट घेतली. तसेच काही गोदामांमध्ये मोठ्या प्रमाणात अन्न साठवणूक होत असून, त्यामुळे महागाई वाढत असल्याचं सांगितलं. नायजेरियन लोक कठीण काळात कसे तोंड देत आहेत? उत्तर नायजेरियातील संघर्ष झोनमध्ये परिस्थिती सर्वात वाईट आहे, जेथे शेतकरी समुदाय जे खातात तेसुद्धा पिकवू शकत नाहीत, कारण त्यांना हिंसाचारापासून पळून जावे लागत आहे. गेल्या आठवड्यात निदर्शने झालीत परंतु सुरक्षा दलांनी त्यांना रोखण्यासाठी तत्परता दाखवली. काही प्रकरणांमध्ये अटक देखील केली आहे. लागोस आणि इतर मोठ्या शहरांच्या आर्थिक केंद्रामध्ये रस्त्यावर गाड्या कमी प्रमाणात धावत असून, माणसेस जास्त पाहायला मिळत आहेत. खाद्यपदार्थांपासून ते घरगुती वस्तूंपर्यंत प्रत्येक वस्तूच्या किमती दिवसेंदिवस वाढत चालल्या आहेत.
