रेमिंग्टनच्या रोलिंग ब्लॉक रायफल या सर्वात प्रसिद्ध बंदुका असल्या तरी या कंपनीने २०० वर्षांच्या इतिहासात वेळोवेळी तयार केलेल्या शस्त्रांनी त्या त्या काळात आपली छाप पाडली आहे. अमेरिकेत १८४० आणि १८५० च्या दशकात सॅम्युएल कोल्ट यांच्या रिव्हॉल्व्हर्सनी बाजारात मक्तेदारी स्थापित केली होती. पण १८५९ साली कोल्ट यांच्या पेटंटची मुदत संपली आणि अनेक कंपन्या रिव्हॉल्व्हर उत्पादनात उतरल्या. फोर्डाइस बील्स (Fordyce Beals) यांनी १८५८ साली डिझाइन केलेल्या रिव्हॉल्व्हरचे रेमिंग्टन कंपनीतर्फे १८५९ मध्ये उत्पादन होऊ लागले. हे रिव्हॉल्व्हर रेमिंग्टन मॉडेल १८५८ म्हणून गाजले. हे मुळात .३१ कॅलिबरचे पॉकेट रिव्हॉल्व्हर होते. नंतर त्याच्या .४४ कॅलिबर आर्मी, .३६ कॅलिबर नेव्ही अशा आवृत्तीही उपलब्ध झाल्या. रेमिंग्टनने १८५९ साली जोसेफ रायडर यांच्याशी डबल अ‍ॅक्शन रिव्हॉल्व्हर उत्पादनाचा करार केला. रेमिंग्टन मॉडेल १८६३ आर्मी हे रिव्हॉल्व्हर विशेष गाजले. या रिव्हॉल्व्हरची खासियत म्हणजे ते टॉप स्ट्रॅप प्रकारचे होते. म्हणजे त्याच्या चेंबरच्या वरच्या बाजूची चौकट मजबूत धातूची होती. त्यामुळे त्याला अधिक बळकटी मिळाली होती. हे रिव्हॉल्व्हर अमेरिकी गृहयुद्धात इतके गाजले की उत्तरेकडील राज्यांच्या सैनिंकांना ते सरकारी कोटय़ातून मिळाले तर प्रतिस्पर्धी दक्षिणेकडील बंडखोर राज्यांच्या सैनिकांनी ते जमेल तेथून मिळवले. युद्धाच्या अखेरीस अमेरिकी लष्कराच्या चीफ ऑफ ऑर्डनन्सनी रेमिंग्टनला शक्य होईल तितक्या मॉडेल १८६३ रिव्हॉल्व्हर पुरवण्याची ऑर्डर दिली. दरम्यान, अमेरिकी गृहयुद्ध सुरू झाल्यानंतर काही महिन्यांतच (१८६१ मध्ये) रेमिंग्टनचे संस्थापक एलिफालेट रेमिंग्टन यांचे निधन झाले. त्यांच्या नंतर त्यांची तीन मुले फायलो, एलिफालेट तिसरे आणि सॅम्युएल यांनी व्यवसाय पुढे नेला. गृहयुद्धाच्या काळात रेमिंग्टनने अमेरिकेच्या प्रसिद्ध स्प्रिंगफील्ड रायफल्सचे उत्पादन केले आणि ४० हजार स्प्रिंगफील्ड रायफल्स सैन्याला पुरवल्या. मात्र युद्ध संपल्यानंतर सर्वच शस्त्रास्त्र निर्मात्यांना मंदीच्या झळा जाणवू लागल्या. त्या काळात रेमिंग्टन बंधूंनी डेरिंजर पिस्तुलांवर भर दिला. १८६० ते १९३४ या काळात रेमिंग्टनने विविध देशांत अडीच लाख डेरिंजर पिस्तुले विकली. तसेच शांततेच्या काळात नेमबाजीच्या स्पर्धासाठी वापरल्या जाणाऱ्या बंदुका बनवल्या. या वेळी तिघा बंधूंपैकी सॅम्युएल हे युरोपभर फिरून सेल्समनचे काम करत. १८६७ ते १९३४ या काळात रेमिंग्टनने दहा लाखांच्या आसपास रोलिंग ब्लॉक रायफल्स निर्यात केल्या. त्याने रेमिंग्टनला तारले. हा रेमिंग्टनचा सुवर्णकाळ मानला जातो. त्यानंतर मात्र रेमिंग्टनचा पडता काळ सुरू झाला. १८७० च्या दशकाच्या अखेरीस अमेरिकी लष्कराने त्यांच्या पायदळाकडील रायफल्स बदलण्याचा निर्णय घेतला. रेमिंग्टनला त्यांच्या रोलिंग ब्लॉक रायफल निवडल्या जाण्याची खात्री होती. पण सैन्याने स्प्रिंगफील्ड कारखान्यात तयार होणाऱ्या ट्रॅप डोअर सिस्टिमच्या रायफल्सची निवड केली. कारण एकच की त्याचे पेटंट स्प्रिंगफील्ड कारखान्याचा सुपरिंटेंडंट अ‍ॅलन याच्याकडे होते आणि तो सरकारी कर्मचारी असल्याने त्याला रॉयल्टी द्यावी लागणार नव्हती. रेमिंग्टनचे १८७५ साली बाजारात आलेले रिव्हॉल्व्हर कोल्टच्या पीसमेकरच्या स्पर्धेत फारसे टिकले नाही. sachin.diwan@expressindia.com
