दिग्दर्शक चार्ली मॅक्डॉवेल याच्या ‘डिस्कव्हरी’ चित्रपटातले जग साधारण नाही, याची कल्पना त्याच्या पहिल्या काही क्षणांमधूनच होते. मृत्यूपश्चात जग हा कथेचा गाभा असणाऱ्या या विज्ञानपटाची संकल्पना कित्येक चित्रपटांनी शिळी केली आहे. बॉलीवूडच्या ड्रामोत्कट जगात ‘झुक गया आसमान’पासून ते ‘कर्ज’पर्यंत कितीतरी अभिजात ‘मैलाची दगडे’ आहेत. (मुळात आपल्याकडे दरएक सिनेमा पाहून प्रेक्षकांचा बौद्धिक पूनर्जन्मच होतो.) अन् बॉलीवूडसारखीच बुद्धी खुंटीला लटकावून मनरंजक अमेरिकी भूत-माणूसपटांचीही (जस्ट लाइक हेवन, घोस्ट) यादी छोटी नाही. असे असतानाही हॉलीवूडमध्ये दरएक टप्प्यात माणसाच्या मर्त्यपणाचा वैचारिक पातळीवर अभ्यास करणारे सिनेमे आले आहेत. वैद्यकशास्त्राच्या विद्यार्थ्यांकडून जीवन आणि मृत्यू यांच्या मधल्या रेषेवर जाऊन तेथला अनुभव गोळा करण्याचा जिवघेणा खेळ रचणारा ‘फ्लॅटलायनर्स’ (१९९०), आत्महत्येनंतरच्या विचित्र जगात गेल्यानंतर व्यक्तिरेखांना आयुष्यावर सातत्याने बोलायला लावणारा ‘रिस्टकटर्स : ए लव्हस्टोरी’ (२००६) ही त्यातली सर्वात लखलखीत उदाहरणे. या चित्रपटांचा हेतू निव्वळ मनोरंजनाचा नाही, तर त्या जोडीला अध्यात्मापासून ते तत्त्वज्ञान, विज्ञानाची चिरफाड साधत प्रेक्षकाला अस्वस्थ करण्याचाही आहे. या पंगतीत नुकत्याच प्रदर्शित झालेल्या ‘डिस्कव्हरी’ या चित्रपटाला आदराने बसविता येऊ शकेल. ‘डिस्कव्हरी’ची संकल्पना शिळी असली, तरी मांडणी अनेक नव्या गोष्टी देऊ पाहणारी आहे. ‘डिस्कव्हरी’च्या जगाची कल्पना देणारा पहिला प्रसंग आहे डॉक्टर थॉमस हार्बर (रॉबर्ट रेडफोर्ड) याच्या टीव्ही मुलाखतीचा. डॉक्टर हार्बरने माणसाच्या मृत्यूनंतर समांतर जगात त्याचा प्रवेश होतो, त्याचा सप्रमाण शोध लावलेला आहे. या शोधाचा परिणाम मानव जमातीसाठी म्हणावा तितका बरा नाही. कारण मृत्यूनंतरच्या जगात तातडीने जाण्यासाठी पृथ्वीवर आत्महत्येचे सत्र सुरू झाले आहे. एखाद्या संसर्गजन्य रोगासारख्या आत्महत्या घडत असल्यामुळे वातावरणावर शोककळा पसरते. आता या मुलाखतीमध्येदेखील हार्बरचे आपल्या शोधाबाबतचे स्पष्टीकरण सुरू असताना तिकडे सर्वासमक्ष आत्महत्या घडून मुलाखत थांबवली जाते. यापुढचा प्रसंग येतो शोधाच्या दोन वर्षांनंतरचा. आत्महत्यांची आकडेवारी प्रचंड फुगलेल्या आणि त्यानंतरच्या मुर्दाड परिस्थितीला जग सरावल्याच्या काळात थॉमसचा मुलगा विल (जेसन सिगल) जहाजातून आपल्या वडिलांनी एका बेटावर वसविलेल्या प्रयोगवसाहतीमध्ये जातानाचा प्रसंग. या जहाजावरील एका घडय़ाळात आत्महत्येविरोधी संदेशासोबत ताजी मृत्यू आकडेवारी अद्ययावत होताना दिसते. (चित्रपटभर अनेकदा हे मृत्युनोंदक घडय़ाळ सार्वजनिक स्थळांवर दृष्टीस पडते. त्यातील आकडेवारी बरेच काही सांगते) या प्रवासात विल याला अनपेक्षितरीत्या आयला (रूनी मारा) ही गूढ तरुणी भेटते. त्यांच्यात काही काळ दुर्मुखलेपणाबद्दल चर्चा घडतात. प्रवास संपल्यानंतर दोघे विलग होतात. पण पुढे थोडय़ाच दिवसांत आयला हिला समुद्रात जीव देण्यापासून विल वाचवतो आणि आपल्या वडिलांच्या प्रयोगवसाहतीत दाखल करतो. या वसाहतीमधील बहुतांश लोक आत्महत्या करण्यात कोणत्या ना कोणत्या कारणाने अपयशी ठरलेले आणि तरीही विविध मार्गानी डॉक्टरला पुढील प्रयोगांत मदत करण्यासाठी आलेले असतात. डॉक्टरने एका यंत्राचीही निर्मिती केली असते. त्याचा वापर स्वत:सह या सगळ्यांवर होतच असतो. डॉक्टरचा दुसरा मुलगा टोबी (जेसी प्लेमोन्स) त्यामध्ये सर्वाधिक सक्रिय असतो. एखाद्या कट्टर अनुयायासारखा तो वडिलांना सोबत करीत असतो. पण विल हा स्वत: डॉक्टर असल्याने आपल्या वडिलांनी लावलेला शोध निव्वळ थोतांड असल्याचा त्याचा दावा असतो. वसाहतीमध्ये दाखल झाल्यानंतर आयलाशी संवादातून आणि गुपचूप चाचपणी करताना आपला दावा खोटा असल्याचे त्याच्या लक्षात यायला लागते. आयलाशी त्याचे विचित्र वातावरणात प्रेम जुळते, पण ही प्रेमकहाणी किंवा डॉक्टरच्या प्रयोगाने निर्माण झालेल्या जगाच्या विचित्र परिस्थितीची परिणती नवनव्या शोधांच्या अनुभूतीसाठी प्रेक्षकांना सज्ज करते. चित्रपट संयत असला तरी त्यात पकडून ठेवणारे रहस्य आहे. डॉक्टरने शोधलेले यंत्र, त्याचे प्रयोग, यंत्रात नोंद झालेल्या मेंदूतील स्मृती आणि माणसाच्या जगण्या-मरण्याच्या काळातील घटना, विल आणि आयलाच्या भेटीचा चकवा, त्यांच्या आत्तापर्यंत जगलेल्या कडू-गोड आयुष्याची चर्चा, आठवणी, आजूबाजूच्या जगात लोकांना आपले सुरू आहे ते आयुष्य संपवून मृत्यूपश्चात मृगजळी जगात पोहोचण्यासाठी ओढ लागलेले भकासपण या सगळ्यांवर करडय़ा नजरेतून दिग्दर्शकाने वेध घेतला आहे. तीन अंकी नाटकासारखा चित्रपट चढय़ा भाजणीचे कथानक मांडतो. आत्महत्या आणि मृत्यूशी संबंधित चित्रपट जगण्याविषयीची शहाणी चर्चा करताना दिसतात. इथे त्या चर्चेसोबत जेसन सिगल, रूनी मारा यांचा देखणा अभिनय आणि अपारंपरिक मनोरंजन यांचाही बोनस मिळतो. तेवढा शोधही आपल्यासाठी खूप मोठा आहे. बाकी चित्रपट वकुबाप्रमाणात प्रत्येकाला आवडणाऱ्या गटातला म्हणता येईल.
