जॉन ब्राऊनिंग १८९० च्या दशकात ऑगडेन येथे एकदा नेमबाजी करत होते. अन्य एका नेमबाजाच्या बंदुकीचे निरीक्षण करताना त्यांना एक गोष्ट जाणवली. बंदुकीतून गोळी झाडताना बाहेर पडणाऱ्या वायूंच्या झोतामुळे पुढील गवत आणि छोटी झुडपे हलत होती. जेम्स वॅटला जशी किटलीचे झाकण उडालेले पाहून वाफेच्या शक्तीची जाणीव झाली तसाच हा प्रसंग होता. बंदुकीतून बाहेर पडणाऱ्या या वायूंची शक्ती वाया जात असून तिचा वापर करून घेता येईल असे ब्राऊनिंग यांच्या लक्षात आले आणि खेळ थांबवून ते तडक कारखान्यात आले. त्यानंतर त्यांनी बंदुकीतून बाहेर पडणारे हे वायू पुढील गोळी चेंबरमध्ये आणण्यासाठी वापरले. त्यातूनच गॅस-ऑपरेटिंग मशिनगनचा शोध लागला. ब्राऊनिंग हे डिझाइन घेऊन कोल्ट कंपनीकडे गेले. तेथे त्यांनी सलग २०० गोळ्या झाडून दाखवल्या. लष्कराला या मशिनगनची आणखी कठोर परीक्षा घ्यायची होती. तेथे ब्राऊनिंग यांनी सलग १८०० गोळ्या झाडून दाखवल्या. कोल्ट कंपनीतर्फे त्याचे उत्पादन सुरू झाले आणि ही मशिनगन कोल्ट मॉडेल १८९५ म्हणून गाजली. त्याच्या पुढच्या भागात गॅसचा वापर करण्यासाठी धातूचा एक पट्टीसारखा भाग असायचा. तो सतत हलत असे. त्यामुळे ही बंदूक जमिनीपासून काही उंचीवर ट्रायपॉड वापरून ठेवावी लागायची. त्यामुळे तिला पोटॅटो डिगर म्हणत. ही मशिनगन चीनमधील बॉक्सर रेव्होल्युशनमध्ये काही प्रमाणात वापरली गेली. त्यानंतर पहिल्या महायुद्धापर्यंत मशिनगनचा फारसा वापर झला नाही. पण तिच्यात सुधारणा होत राहिल्या. ब्राऊनिंग यांनी १९१७ साली सुधारित मशिनगनचे डिझाइन विकसित केले. त्यात सततच्या गोळीबारामुळे तापणारे बॅरल थंड करण्यासाठी बाजूने पाण्याच्या आवरणाचा वापर केला होता. त्यामुळे ही मशिनगन मॉडेल १९१७ वॉटर-कूल्ड मशिनगन म्हणून ओळखली गेली. ब्राऊनिंग यांनी एका चाचणीत त्यातून सलग ४८ मिनिटे १२ सेकंदांत ४० हजार गोळ्या झाडून दाखवल्या. दुसऱ्या महायुद्धात ब्राऊनिंग सुधारित मशिनगन वापरून ब्रिटिशांनी जर्मनीची अनेक विमाने पाडली. नाझी जर्मनीच्या हवाईदलाचे तत्कालीन प्रमुख हर्मन गेअरिंग त्या संदर्भात म्हणाले होते की, जर जर्मनीकडे ब्राऊनिंग मशिनगन असती तर ‘बॅटल ऑफ ब्रिटन’चा निकाल वेगळा लागला असता. गॅस-ऑपरेटेड ब्राऊनिंग ऑटोमॅटिक रायफलनेही (बीएआर) युद्धभूमीवर क्रांती घडवली. या बंदुकीत २० गोळ्या मावत आणि त्या अडीच सेकंदात झाडल्या जात. बीएआरच्या स्वरूपात सैनिकांच्या हाती चालताचालता वापरता येणारी मशिनगनच आली होती. ही बंदूक दुसरे महायुद्ध, कोरियन आणि व्हिएतनाम युद्धांमध्येही वापरली गेली. या बंदुकीच्या रॉयल्टीतून ब्राऊनिंग खूप पैस कमावू शकले असते. मात्र त्यांनी साडेसात लाखांचे एकरकमी मानधन घेऊन ती अमेरिकी लष्कराला देऊन केली. आपल्याकडून देशाला भेट आहे, असे ते म्हणत. या बंदुकीनेच पुढील असॉल्ट रायफल्सचा मार्ग प्रशस्त केला. २६ नोव्हेंबर १९२६ रोजी कामात व्यस्त असतानाच ब्राऊनिंग यांचे हृदयविकाराच्या झटक्याने निधन झाले. त्यानंतरही त्यांची सुपरपोस्ट डबलडेकर शॉटगन खूप गाजली. आजवर सर्वाधिक ऑलिम्पिक पदके मिळवून देणारी बंदूक म्हणून ती प्रसिद्ध आहे. सचिन दिवाण sachin.diwan@expressindia.com
