ओडिशात काळ्या वाघाची अत्यंत दुर्मीळ प्रजाती दिसली आहे. वन्यजीव तज्ज्ञांच्या मते, संपूर्ण ओडिशामध्ये या दुर्मीळ प्रजातीच्या वाघांची संख्या केवळ ७ ते ८ आहे. या वाघाचे औपचारिक नाव मेलानिस्टिक टायगर आहे. या वाघावर हे काळे पट्टे अनुवांशिक दोषामुळे आल्याचं सांगितलं जात आहे. २०१८ च्या व्याघ्र गणनेच्या अहवालानुसार, काळे पट्टे असलेल्या वाघांच्या संख्येत मोठी घट झाली आहे. खरं तर जगातील ७० टक्के काळ्या वाघांची संख्या ओडिशामध्ये आहे. इतर वाघांच्या तुलनेत ते आकाराने लहान आहेत, अशा प्रकारचा वाघ १९९० मध्ये भारतात पहिल्यांदा दिसला होता, असंही वन्यजीव तज्ज्ञ सांगतात. ओडिशा सरकारने सिमिलीपाल व्याघ्र प्रकल्पात काही मादी वाघांची ओळख पटवण्यासाठी राष्ट्रीय व्याघ्र संवर्धन प्राधिकरणाची (NTCA) परवानगी मागितली आहे. वाघांचे जनुक सुधारण्यासाठी आणि लिंग गुणोत्तर वाढवण्यासाठी ओडिशाला मध्य प्रदेश, राजस्थान आणि महाराष्ट्र यांसारख्या क्षेत्रांचा समावेश असलेल्या मध्य भारतीय अभयारण्यातून मोठे वाघ आणायचे आहेत. ओडिशाचे मुख्य वनसंरक्षक (वन्यजीव) सुशांत नंदा यांनी यासंदर्भात NTCA सदस्य सचिवांना पत्र लिहिले आहे. सिमिलीपालचे वाघ अद्वितीय का? ओडिशाच्या मयूरभंज जिल्ह्यात सिमिलीपाल व्याघ्र प्रकल्प हा २,७५० चौरस किमी परिसरात पसरलेला आहे. हे आशियातील दुसरे सर्वात मोठे मेलेनिस्टिक रॉयल बंगाल वाघांसाठी देशातील एकमेव वन्य अधिवास आहे. सिमिलीपालचे वाघ हे मेलॅनिनच्या सामान्य पातळीपेक्षा जास्त असलेल्या एका दुर्मीळ वंशाचे आहेत, ज्यामुळे त्यांना त्यांच्या अंगावर काळे-पिवळे पट्टे दिसतात. हे वाघ पूर्णपणे काळे नसतात आणि म्हणूनच त्यांचे स्यूडो मेलॅनिस्टिक म्हणून अधिक अचूक वर्णन केले जाते. १६ पैकी १० वाघांमध्ये मेलॅनिस्टिक गुणधर्म मेलॅनिझम ही एक अनुवांशिक स्थिती आहे, ज्यामुळे मेलेनिनचे प्रमाण वाढते म्हणून प्राण्यांची त्वचा किंवा केस जवळजवळ किंवा पूर्णपणे काळे होतात. सिमिलीपालचे रॉयल बंगाल टायगर्स एका विशेष वंशाचे आहेत, ज्यात जास्त प्रमाणात मेलेनिन असते, परिणामी वाघांच्या शरीरावर काळे आणि पिवळे पट्टे तयार होतात, ज्यामुळे ते स्यूडो मेलॅनिस्टिक बनतात. अखिल भारतीय व्याघ्र अंदाज २०२२ नुसार, सिमिलीपाल व्याघ्र प्रकल्पात १६ वाघ आहेत, त्यापैकी १० वाघांमध्ये मेलॅनिस्टिक गुणधर्म आहेत. हेही वाचाः विश्लेषण : लाचखोरीप्रकरणी लोकप्रतिनिधींचे संरक्षण रद्द! तरी काही प्रश्न अनुत्तरित..? ओडिशाला मादी वाघिणी आणायच्या आहेत भारतातील इतर वाघांच्या लोकसंख्येचे अनुवांशिक विश्लेषण आणि संगणकीय परीक्षण केल्यानंतर हे सिमिलीपलाचे काळे वाघ इतर वाघांपासूनच उद्भवले असावेत आणि ते जन्मजात असावेत, असंही सांगितलं जात आहे. हे मांजर प्रजातीतील वाघ इतर वाघांपासून वेगळे राहतात, ज्यामुळे ते आपापसात प्रजनन करतात.नुकत्याच आयोजित केलेल्या ओडिशा व्याघ्र अंदाजानुसार सिमिलिपालमधील एकूण २४ प्रौढ वाघांपैकी १३ हे स्यूडो मेलेनिस्टिक आहेत. २४ पैकी १ पुरुष तर १४ महिला आहेत. अधिक मादी वाघांची ओळख करून देण्याची योजना जनुक संग्रहामध्ये सुधारणा करण्याच्या उद्देशाने आहे. वाघ मध्य भारतातूनच का आणायचेत? मध्य भारतीय अभयारण्य आणि हवामान सिमिलीपालच्या अभयारण्य आणि हवामानाशी जुळत असल्याने ओडिशा सरकारला महाराष्ट्र आणि मध्य प्रदेशसारख्या राज्यांमधून मादी वाघ आणायचे आहेत. तसेच मध्य प्रदेशातील काही व्याघ्र प्रकल्पांना गर्दीच्या समस्येचा सामना करावा लागतो, ज्यामुळे अपुरी शिकार आणि प्रादेशिक वादही उद्भवत आहेत. सुसांता नंदा म्हणाल्या की, संवर्धन हस्तक्षेप म्हणजे भौगोलिकदृष्ट्या जवळच्या पण उच्च विषमता (अधिक अनुवांशिक विविधता) लोकसंख्या असलेल्या भागात वाघांचा परिचय करून देणे आहे. भारतात वाघांच्या स्थलांतरासाठी NTCA ची परवानगी अनिवार्य भारतात वाघांच्या स्थलांतरासाठी NTCA ची परवानगी अनिवार्य आहे. राज्य सरकारच्या विनंतीच्या आधारे, NTCA तांत्रिक समिती लवकरच सिमिलीपालला भेट देण्यासाठी तिच्या अभायरण्य, हवामान, त्याकडे आवश्यक शिकार आधार आहे की नाही आणि इतर बाबींचा अभ्यास करण्याची अपेक्षा आहे. ओडिशाच्या सातकोसिया व्याघ्र प्रकल्पात वाघांची संख्या वाढवण्यासाठी ओडिशा सरकारने २०१८ मध्ये नवा प्रयोग करण्याचा प्रयत्न केला होता. कान्हा येथील एक नर वाघ (महावीर) आणि मध्य प्रदेशातील बांधवगढमधील मादी (सुंदरी) या वाघिणीला ठेवण्यात आले होते. सातकोसिया येथे त्यांना स्थलांतरित केले. शिकाऱ्यांनी लावलेल्या सापळ्यात पडून नर वाघाचा मृत्यू झाला, तर ओडिशामध्ये ३० महिन्यांच्या वास्तव्यादरम्यान दोन लोकांना ठार मारल्यानंतर मादीला तिच्या मूळ निवासस्थानी परत पाठवण्यात आले.
